9 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: atmosfeer Fysica & chemie

2025-03-26T14:20:58+01:00

Lesmateriaal: Atmosfeer ☄️

Deze reeks presentaties is bedoeld als een inleiding tot de wetenschappen van de atmosfeer. Basiskennis over het gedrag van gassen (i.e. de Universele Gaswet), het concept temperatuur en warmtetransport alsook elektromagnetische straling, atoom- en molecuulbouw en de chemische binding zijn gewenst.

✔️ Niveau: 3de graad secundair onderwijs  (16-18 jaar)

✔️ Vakken/eindtermen: aardrijkskunde, fysica, chemie, geschiedenis

✔️ Partners: Sint-Pieterscollege, ESERO Belgium, ESA

✔️ Editie: augustus 2020

Downloads 👩‍🏫

Lesmateriaal secundair: atmosfeer Fysica & chemie2025-03-26T14:20:58+01:00
9 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: exoplaneten

2025-03-26T14:37:07+01:00

Lesmateriaal: Exoplaneten 🪐

Exoplaneten STEM module

In deze module gaan de leerlingen zelf op onderzoek, en leren zo de wetenschappelijke methodes kennen waarmee het onderzoek naar exoplaneten gedaan wordt. De belangrijkste onderwerpen die behandeld worden zijn: ontstaan van sterren, verschillende soorten sterren onderscheiden, de transitmethode en de doppler shift methode om exoplaneten te detecteren, en het hedendaags exoplaneten onderzoek.

✔️ Niveau: 14-16 jaar (deel 3 kan ook voor 16-18 jarigen)

✔️ Vakken/eindtermen: Natuurwetenschappen, STEM, fysica

✔️ Partners: UCLL Lerarenopleiding, ESERO Belgium

✔️ Editie: eerste editie 2020, tweede editie 2021

Inhoud van de bundel 📖

  • Hoe worden sterren gevormd?
  • Is er een zichtbaar verschil tussen sterren?
    • Zie je of sterren groter of kleiner zijn?
    • Hebben sterren kleuren?
    • Waarom hebben sterren kleuren?

  • De Nobelprijs 2019
  • Hoe vinden we een exoplaneet?
  • Hoe ontdekken we een exoplaneet?
    • Transitmethode (kwalitatief)
    • Doppler shift
  • Zoekt men vandaag de dag nog naar exoplaneten?
    • Afgelopen missies
    • Huidige missies

  • Doppler shift in de klas: kwantitatief met geluid!
  • Transitmethode in de klas: kwantitatief met licht!
    • De transitmethode in de klas in een model
    • Oefeningen
  • Heeft de exoplaneet 51 Pegasus b een vast oppervlak?

Downloads 👩‍🏫

Exoplaneten – Lerarenbundel

Wat zijn exoplaneten? Hoe kan je ze vinden? Leer de wetenschappelijke methoden kennen in je klas met deze STEM-module (bundel voor leerkrachten).

Exoplaneten – Leerlingenbundel

Wat zijn exoplaneten? Hoe kan je ze vinden? Leer de wetenschappelijke methoden kennen in je klas met deze STEM-module (bundel voor leerlingen).

Exoplaneten – Intermezzo

Wat zijn exoplaneten? Hoe kan je ze vinden? Leer de wetenschappelijke methoden kennen in je klas met deze STEM-module (Extra achtergrond en oefening).

Lesmateriaal secundair: exoplaneten2025-03-26T14:37:07+01:00
9 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal: SSVI in a box

2025-03-26T15:29:48+01:00

Lesmateriaal: SSVI in a box 🔭

Zelfbouw telescopen in de klas met SSVI! De werkgroep Kijkerbouw van de UGENT Volkssterrenwacht Armand Pien biedt een zelfbouwpakket aan voor scholen met een eenvoudige lenzentelescoop, spiegeltelescoop, en spectroscoop. Alle onderdelen worden geleverd, de leerlingen assembleren het zelf. De telescoopjes zijn bruikbaar voor het observeren van planeten, de Maan en de Zon (met veilige filter!).

Via ESERO Belgium kan je een workshop voor groep leraren aanvragen waarbij we je zelfbouwmateriaal laten zien, en demonstreren hoe je het in elkaar steekt. Je leert de telescoopjes ook correct instellen, en we tonen hoe je de zonnefilter en de spectroscoop gebruikt. Dit kan je dan nadien met je leerlingen doen als je één of meerdere kits bestelt.

✔️ Niveau: basisonderwijs én secundair onderwijs (minimum 9 jaar)

✔️ Vakken/eindtermen:

Basisonderwijs
Wetenschappen en techniek (Techniek)

Secundair
Fysica, STEM (Engineering)

✔️ Partners: UGent Volkssterrenwacht Armand Pien (werkgroep Kijkerbouw), Project SSVI, ESERO Belgium

✔️ Editie: december 2021

Inhoud van de handleiding 📖

  • Context
  • Benodigd gereedschap

  • Assemblage montering
  • Assemblage Newton- of spiegeltelescoop
    • Hoe steek je de spiegeltelescoop in elkaar?
    • Uitlijnen van de optiek van de spiegeltelescoop
  • Assemblage refractor- of lenzentelescoop
  • Assemblage hulpstuk voor refractortelescoop
  • Assemblage PVC spectroscoop

  • Newton- en refractortelescoop
  • Spectroscoop
  • Zonnefilter

Zo gebruik je hem 👉

Downloads 👩‍🏫

Handleiding voor assemblage van de telescopen

Met deze handleiding voor leraren en leerlingen leer je hoe je de spiegeltelescoop, lenzentelescoop en accessoires kunt monteren en correct gebruiken.

Video voor assemblage van de telescopen

Jean-Pierre toont in deze video van 20 minuten de volledige montage van de telescoopjes.

Presentatie over assemblage van de telescopen

De presentatie die gebruikt wordt in de lerarenworkshop, over de montage van de telescoopjes.

Begeleidend boekje bij de workshop SSVI in a Box

Als je een lerarenworkshop volgt bij SSVI, dan wordt dit boekje meegegeven als werkmateriaal.

Website van SSVI met meer info

Hoeveel kost een SSVI in a Box pakketje voor je school, en hoe bestel je er eentje? Via deze link kan je de SSVI-organisator contacteren en krijg je extra info.

Extra lesmateriaal bij SSVI in a box

voor eerste graad secundair onderwijs ontwikkelden we STEM pakketten waarbij de zelfbouwtelescopen van SSVI in a box in de klas gebruikt worden: “Het heelal in een brandpunt” en “Verwondering over het heelal”.

Lesmateriaal: SSVI in a box2025-03-26T15:29:48+01:00
9 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Je eerste minisatelliet Arduino

2025-03-27T16:24:53+01:00

Lesmateriaal: Mijn eerste minisatelliet 💡

Een experiment op een onbemande vlucht voor absolute beginners. Coderen met Arduino of Raspberry Pi Pico.

Voor experimenten op een onbemande vlucht heb je basis elektronica nodig. In deze cursus leren absolute beginners om de luchtdruk en de temperatuur te meten via een Arduino microcontroller (tot 2022) of via een Raspberry Pi Pico (vanaf 2023). Je leert eenvoudige basisvaardigheden via enkele oefeningen.
Deze vaardigheden vormen een basis om deel te nemen aan projecten zoals ASGARD of CanSat. Hierin worden leerlingen uitgedaagd om een zelfbedacht experiment te lanceren met een stratosfeerballon of met een raket.

✔️ Niveau: secundair onderwijs én (toekomstige) ASGARD/CanSat deelnemers (ook leerkrachten)

✔️ Vakken/eindtermen: Technologie, informaticawetenschappen, STEM

✔️ Partners: KdG Hogeschool Antwerpen (2022), Ingegno/De Creatieve STEM (2023-2024), ESERO Belgium

✔️ Editie: eerste editie 2017, lessenreeks 2021-2022, tweede editie 2024

Inhoud van de bundel 📖

  • Een ruimtevaartmissie op school
  • Uit welke onderdelen bestaat een satelliet?

  • De hardware leren kennen: de microprocessor
  • De hardware leren kennen: perifere onderdelen
  • Programmeren
  • Solderen

–

Kalibratie en verwerking

De bundel is voorzien van een oplossingssectie die je steeds kan raadplegen na elke oefening

Downloads 👩‍🏫

Je eerste mini-satelliet (2017)

ESERO Belgium handleiding voor leraren, eerste editie, aangeboden als lesmateriaal bij de ESERO vorming. De gebruikte hardware is hier nog een Arduino microcontroller.

Je eerste mini-satelliet (2024)

ESERO Belgium handleiding voor leraren, nieuwe editie, aangeboden als lesmateriaal bij de ESERO vorming. Deze is volledig aangepast aan de nieuwe programmeertaal (Python) en de nieuwe hardware (Raspberry Pi Pico)

Presentatie van vorming november 2021 (Lessen)

Lessen Arduino van Julie Willems, KdG (les van 8+16+26 november)

Presentatie van vorming september 2023 (Lessen)

Lessen met de Raspberry Pico van Benny (Ingegno)

Een tip om je leerlingen te leren solderen

Op onderstaande link vind je stripverhalen, in vele talen, met instructies om te leren solderen.

Lesmateriaal secundair: Je eerste minisatelliet Arduino2025-03-27T16:24:53+01:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Banen en straling

2025-04-01T09:16:01+02:00

Lesmateriaal: banen en straling ☢️

Laat je leerlingen zelf realistische stralingsdosis berekenen in de ruimte. Deze cursus begint met een uitgebreide inleiding over satellietbanen en de straling in de omgeving rond de Aarde. Meer algemene aspecten van straling en het ruimteweer komen ook aan bod, geïllustreerd met verschillende voorbeelden die aantonen dat het ruimteweer ook van belang is voor onze samenleving op Aarde.

Vervolgens gaan je leerlingen zelf de verwachte stralingsdosis berekenen op verschillende baanhoogtes, van dichtbij de Aarde tot aan de hoogte van de Maan. Ze gebruiken hiervoor dezelfde online tool die ook door space professionals gebruikt wordt: SPENVIS. Tenslotte gaan ze de getallen die uit de toepassing komen interpreteren: hoeveel straling verwacht je op elke locatie, en in hoeverre is er een risico voor de elektronische apparatuur van je ruimtesonde?

Met bijzondere dank aan de betrokken wetenschappers van BIRA: Erwin De Donder en Neophytos Messios.

✔️ Niveau: 4de, 5de of 6de jaar secundair onderwijs met component wetenschappen

✔️ Vakken/eindtermen: Fysica, aardwetenschappen, ruimtelijk bewustzijn, techniek

✔️ Partners: BIRA, ESERO Belgium

✔️ Editie: augustus 2023

Inhoud van de bundel 📖

  • Satellieten vandaag: inleiding
    • Satellietechniek: principes
    • Satellieten: categorieën en functies
  • Satellietbanen

  • De aarde en haar omgeving in de ruimte
  • De zon als drijvende kracht van het ruimteweer in de heliosfeer
  • Voorbeelden van ruimteweer en haar impact op de samenleving

  • Energie en intensiteit van straling in de ruimte  energies
  • Effecten op onderdelen van ruimtesondes
  • Effecten op astronauten
  • Bescherming (shielding)

  • Doel van de workshop
  • Richtlijnen voor leraren
  • OEFENING 1: zon-synchrone baan
  • OEFENING 2: Medium Earth orbit (MEO) missie
  • OEFENING 3: Geostationaire baan (GEO) missie
  • OEFENING 4: Maanmissie

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Cursus “Orbits & Radiation”

Bundel (leerkrachtengids) in het Engels, omdat de BIRA onderzoekers die meewerkten uit een internationaal team komen. Laatste update augustus 2023.

introductie presentatie “Orbits & Radiation”

De wetenschappers van BIRA hebben reeds meerdere keren een SPENVIS workshop gegeven voor leraren en leerlingen. hier kan je hun inleidende presentatie downloaden, vol met interessante beelden die passen bij de achtergrondinformatie uit de cursus.

Downloads – Afbeeldingen 📸

Radiation belts around Earth

Satellite principles (ESERO Belgium)

Electromagnetic spectrum

White patterns overview (ESERO Belgium)

White patterns 1 (NASA)

White patterns 2 (NASA)

White Patterns 3 (NASA)

Reflection of VIS and IR radiation

Radar Altimetrie (ESA, Sentinel-3)

Tenerife (Proba-V)

Earth neighbouring space

Coronal Mass Ejection

Average Monthly Sunspots

400 years of sunspot observation

Sunspot Neutron Flux Anticorrelation (BIRA)

Sunspot 1859 by Carrington

Carrington event 1859

Radiation damage in New Jersey

Solar protons from CEM (SOHO)

Particle flux LEO

Cosmic air shower (2019 Let’s talk science)

Earth magnetic field lines (Khan Academy)

Earth magnetic field (Finlay et al. 2020)

Major space environment hazards (The Aerospace Corporation)

Sun Synchronous Orbit 1 (ESERO BE)

Sun Synchronous Obit 2 (ESERO BE)

Sun Synchronous Orbit 3 (ESERO BE)

Trajectory of SSO mission (BIRA)

Trajectory of MEO mission (BIRA)

Trajectory of Geostationary mission (BIRA)

Trajectory of lunar mission (BIRA)

Lesmateriaal secundair: Banen en straling2025-04-01T09:16:01+02:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Climate detectives

2025-05-05T16:29:56+02:00

Lesmateriaal: Climate Detectives 🌍

Wie meedoet aan Climate Detectives kan de leerlingen best inleiden in het gekozen deelthema via inleidende lessen. ESA biedt lespakketten aan over verschillende klimaatgerelateerde thema’s, elk met activerende werkvormen waarin leerlingen zelf experimenteren. Ontdek hier welke van de internationale Climate Detectives lespakketten wij vertaald hebben in het Nederlands voor gebruik in je klas.

✔️ Niveau: secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Aardwetenschappen, biologie, STEM, digitale competenties, duurzaamheid, leercompetenties, ruimtelijk bewustzijn, sociaal-relationele competenties, chemie, fysica, wiskunde,

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Lessenlijst 📖

Lerarenhandleiding Climate Detectives

De verschillende onderzoeksfases uitgelegd

Deze gids is bedoeld om leerkrachten te helpen leerlingen te sturen en te ondersteunen bij het plannen en uitvoeren van een zinvol onderzoek naar een klimaatprobleem en te laten zien hoe zij een verschil kunnen maken. Deze aanpak bevordert transversale vaardigheden zoals kritisch denken, samenwerking, het oplossen van reële problemen en communicatie.

GO2: Snelwegen van de Oceanen

Zeestromingen en het verband met klimaat

In deze reeks activiteiten zullen de leerlingen een multimedia module gebruiken om te leren over zeestromingen, de snelwegen van de oceanen, en hoe ze belangrijk zijn om het plaatselijke klimaat te begrijpen. Met behulp van een praktische activiteit zullen ze onderzoeken wat de oorzaak is van oceaanstromingen. Ze zullen ook satellietbeelden gebruiken om de temperatuur van het zeeoppervlak te analyseren en begrijpen waarom satellietwaarnemingen nuttig zijn voor het monitoren van zeestromingen.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

GO3: Het broeikaseffect

Opwarming van de aarde onderzoeken

Deze reeks activiteiten omvat praktische experimenten en de interpretatie van satellietbeelden voor een beter begrip van algemene effecten van de opwarming van de aarde.
In activiteit 1 maken de leerlingen een model om het broeikaseffect te demonstreren en aan te tonen dat een hoger koolstofdioxidegehalte (CO2) tot een hogere temperatuur leidt. Het experiment zal worden aangevuld met de interpretatie van satellietbeelden waarop het CO2-niveau van de aarde in verschillende perioden te zien is. De leerlingen zullen dan leren over enkele gevolgen van een versterkt broeikaseffect – het smelten van ijs en veranderende albedowaarden. De leerlingen zullen deze onderwerpen onderzoeken in activiteit 2 en 3.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

GO4: Zee-ijs vanuit de ruimte

Onderzoek naar Arctisch zee-ijs en het verband met het klimaat

In deze reeks activiteiten onderzoeken de leerlingen het poolijs. Eerst zullen ze een praktische activiteit uitvoeren om uit te zoeken wat er gebeurt ‘als de oceaan bevriest’. Vervolgens zullen ze satellietbeelden gebruiken om de concentratie en de omvang van het zee-ijs te analyseren en te zien hoe deze parameters de afgelopen decennia zijn veranderd. Ze leren waar ter wereld zee-ijs te vinden is en analyseren actuele en langlopende satellietgegevens over de zee-ijsconcentratie in het Noordpoolgebied. Deze activiteit heeft betrekking op een van de belangrijkste indicatoren waarover wetenschappers beschikken om de klimaatverandering en de mogelijke gevolgen ervan te bestuderen.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

GO5: Na de storm

De orkaan Matthew volgen en de gevolgen ervan analyseren

Deze activiteiten gebruiken het voorbeeld van orkaan Matthew om de toepassingen van aardobservatiegegevens bij het volgen van orkanen en het beoordelen van de nasleep ervan te verkennen. De leerlingen zullen leren hoe een orkaan zich ontwikkelt en welke gevolgen extreem weer kan hebben voor de samenleving. Ze zullen dit doen door satellietbeelden te vergelijken.
De activiteit kan worden uitgevoerd in een ICT-suite waarin de leerlingen zelfstandig leren over de beelden of kan worden onderwezen met behulp van een meer actieve leerstijl in de klas.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

P15 Infrarode webcam hack

Infrarood licht gebruiken om de wereld op een nieuwe manier te observeren

Deze reeks van drie activiteiten zal de leerlingen in staat stellen het elektromagnetische spectrum te begrijpen en infrarode straling waar te nemen door een goedkope webcam aan te passen. Er wordt besproken hoe infraroodstraling kan worden gebruikt om informatie te verkrijgen die met zichtbaar licht niet beschikbaar is. De leerlingen zullen ook satellietbeelden analyseren en zo begrijpen waarom het nuttig is om in infrarood te “zien”.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

Lesmateriaal secundair: Climate detectives2025-05-05T16:29:56+02:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Climate Detectives – Natuurbranden

2025-04-01T09:50:02+02:00

Lesmateriaal: natuurbranden 🔥

Climate Detectives Casus

Elk schooljaar kan je klas als een detective een lokaal klimaatprobleem onderzoeken met feedback van een professionele wetenschapper, door mee te doe aan het project Climate Detectives. Om de leerkrachten te helpen bieden we vanaf september 2022 kant-en-klaar onderzoekjes aan, dat je min of meer kan nadoen in je eigen regio. Deze worden door ESERO Belgium ontwikkeld in samenwerking met het wetenschappelijk instituut VITO.

Deze casus focust op de natuurbranden als gevolg van klimaatverandering en maakt hierbij gebruik van satellietbeelden genomen door ESA’s Sentinel satellieten.

✔️ Niveau: secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Aardwetenschappen, biologie, STEM, digitale competenties, duurzaamheid, leercompetenties, ruimtelijk bewustzijn, sociaal-relationele competenties, chemie, fysica, wiskunde,

✔️ Partners: VITO Remote Sensing, ESERO Belgium

✔️ Editie: september 2022

Inhoud van de bundel 📖

① Drie projectfasen

② Goed om weten

③ Doel van deze cursus

Enkele belangrijke sleutelwoorden, termen en concepten

Klimaatverandering uitgelegd

Klimaatverandering: tips voor inleidende lessen

De PPM klok

Achtergrondinformatie natuurbranden

Het thema: Bekijk volgende informatieve filmpjes

Identificeer de onderzoeksvraag

Identificeer de onderzoeksgegevens

Het onderzoeksplan indienen

Gegevens verzamelen

Analyseren en conclusie: Conclusie

De voorliggende cursus heeft niet de ambitie om een voorbeeld-invulling te maken voor Fase 3 van het Climate detectives project. We rekenen hiervoor op de vrije invulling, creativiteit en diversiteit van de deelnemende teams.

Downloads 👩‍🏫

Onderzoeksproject bosbranden

Deze cursus is een hulpmiddel voor leraren die met hun leerlingenteam deelnemen aan het project Climate Detectives. We laten zien hoe je een concreet klimaatgebonden probleem – in dit geval bosbranden in België – kan onderzoeken met satellietdata, gecombineerd met waterpeildata gemeten op terrein. Voor de satellietdata wordt de Belgische viewer Terrascope gebruikt, een gratis online tool die niet alleen alle beschikbare satellietbeelden toont, maar ook gemakkelijk toelaat om de data te analyseren, beelden te exporteren, en op een eenvoudige manier een time-lapse te maken.

De cursus heeft ook een vrij uitgebreid deel ‘achtergrond’, waarin we tips geven om je leerlingen in te leiden in de klimaatproblematiek. Via onze wekelijkse “PPM klok” kan je je leerlingen bovendien helpen bewust maken van de actuele stand van zaken ivm wereldwijde klimaatverandering.

Lesmateriaal secundair: Climate Detectives – Natuurbranden2025-04-01T09:50:02+02:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Climate Detectives – Overstromingen

2025-04-01T09:53:51+02:00

Lesmateriaal: Overstromingen 🌊

Climate Detectives Casus

Elk schooljaar kan je klas als een detective een lokaal klimaatprobleem onderzoeken met feedback van een professionele wetenschapper, door mee te doe aan het project Climate Detectives. Om de leerkrachten te helpen bieden we vanaf september 2022 kant-en-klaar onderzoekjes aan, dat je min of meer kan nadoen in je eigen regio. Deze worden door ESERO Belgium ontwikkeld in samenwerking met het wetenschappelijk instituut VITO. Deze eerste casus behandelt overstromingen in België aan de hand van zeer concrete gevallen uit het recente verleden. We maken gebruik van satellietgegevens en -beelden, en geven suggesties om het onderzoek aan te vullen met grondgebonden metingen.

✔️ Niveau: secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Aardwetenschappen, biologie, STEM, digitale competenties, duurzaamheid, leercompetenties, ruimtelijk bewustzijn, sociaal-relationele competenties, chemie, fysica, wiskunde,

✔️ Partners: VITO Remote Sensing, ESERO Belgium

✔️ Editie: september 2022

Inhoud van de bundel 📖

① Drie projectfasen

② Goed om weten

③ Doel van deze cursus

Enkele belangrijke sleutelwoorden, termen en concepten

Klimaatverandering uitgelegd

Klimaatverandering: tips voor inleidende lessen

De PPM klok

Overstromingsproblematiek in Vlaanderen

Het thema: Bekijk de overstromingen op kaart

Het thema in de media

Het thema in rapporten en databanken

Identificeer de onderzoeksvraag

Identificeer de onderzoeksgegevens

Het onderzoeksplan indienen

Gegevens verzamelen

Ordenen en beheren van gegevens

Analyseren en conclusie: Analyseren

Analyseren en conclusie: Conclusie

De voorliggende cursus heeft niet de ambitie om een voorbeeld-invulling te maken voor Fase 3 van het Climate detectives project. We rekenen hiervoor op de vrije invulling, creativiteit en diversiteit van de deelnemende teams.

Downloads 👩‍🏫

Onderzoeksproject overstromingen

Deze cursus is een hulpmiddel voor leraren die met hun leerlingenteam deelnemen aan het project Climate Detectives. We laten zien hoe je een concreet klimaatgebonden probleem – in dit geval overstromingen in 2021 in de IJzervallei – kan onderzoeken met satellietdata, gecombineerd met waterpeildata gemeten op terrein. Voor de satellietdata wordt de Belgische viewer Terrascope gebruikt, een gratis online tool die niet alleen alle beschikbare satellietbeelden toont, maar ook gemakkelijk toelaat om de data te analyseren, beelden te exporteren, en op een eenvoudige manier een time-lapse te maken.

De cursus heeft ook een vrij uitgebreid deel ‘achtergrond’, waarin we tips geven om je leerlingen in te leiden in de klimaatproblematiek. Via onze wekelijkse “PPM klok” kan je je leerlingen bovendien helpen bewust maken van de actuele stand van zaken ivm wereldwijde klimaatverandering.

Lesmateriaal secundair: Climate Detectives – Overstromingen2025-04-01T09:53:51+02:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Moon Camp thematische lessen

2025-04-01T10:00:16+02:00

Lesmateriaal: Moon Camp 🌚

Wie meedoet aan het STEM project Moon Camp kan de leerlingen best inleiden in het thema Maan- en ruimtereizen via inleidende lessen. ESA biedt lespakketten aan over verschillende klimaatgerelateerde thema’s, elk met activerende werkvormen waarin leerlingen zelf experimenteren. Ontdek hier welke van de internationale Moon Camp lespakketten wij vertaald hebben in het Nederlands voor gebruik in je klas.

✔️ Niveau: secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Aardwetenschappen, biologie, STEM, digitale competenties, duurzaamheid, leercompetenties, ruimtelijk bewustzijn, sociaal-relationele competenties, chemie, fysica, wiskunde,

✔️ Partners: UGent Volkssterrenwacht Armand Pien, ESERO Belgium, ESA Education

✔️ Editie: 2019

Lessenlijst 📖

B10 Ruimtebeertjes

Lab-ervaring met beerdiertjes (Tardigrada).

In deze reeks experimentele activiteiten onderzoeken de leerlingen de overlevingsmogelijkheden van beerdiertjes (tardigrada), ook bekend als waterberen. Ze onderzoeken hoe ze beerdiertjes kunnen verzamelen en welke extreme omstandigheden ze in het lab kunnen simuleren. Ze zullen verzamelde tardigrada blootstellen aan deze extreme omstandigheden en tot een conclusie komen over in welke omgevingen ze kunnen overleven. Het doel van deze bron is te testen of tardigrada bestand zijn tegen extreme milieuomstandigheden en hun overlevingsvermogen te koppelen aan de ruimteomgeving.

Voordat je met deze activiteit begint, raden wij je aan de activiteit “Kan het leven overleven in een vreemde omgeving?” te voltooien, die een inleiding geeft tot het leven in extreme omgevingen. Dit pakket kan je hier vinden (momenteel alleen in het Engels).

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

P09 Energie uit zonlicht

Ruimteonderzoek met zonne-energie.

In deze reeks activiteiten leren leerlingen over twee concepten die van invloed zijn op het ontwerp van zonnepanelen voor ruimtemissies: de omgekeerde kwadratenwet en de invalshoek. De leerlingen voeren twee eenvoudige onderzoeken uit met een fotovoltaïsche cel (zonnecel) en een lichtbron. Eerst meten ze hoe het door de zonnecellen geproduceerde vermogen varieert met de afstand tot de lichtbron en proberen ze experimenteel de omgekeerde kwadratenwet voor lichtintensiteit te achterhalen. Vervolgens voeren de leerlingen een tweede experiment uit om de afhankelijkheid van het vermogen van de zonnecel van de invalshoek te onderzoeken. Ten slotte zullen ze deze concepten toepassen op echte ESA-ruimtemissies.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

Lesmateriaal secundair: Moon Camp thematische lessen2025-04-01T10:00:16+02:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: wolken en bliksem op exoplaneten

2025-04-01T13:11:54+02:00

Lesmateriaal: wolken en bliksem op exoplaneten 🌩️

Wolken en bliksems behoren tot de nieuwste onderwerpen in exoplaneten-onderzoek.

Leer je leerlingen waarom het begrijpen van bliksems en elektrische lading zo belangrijk zijn voor dit onderzoek, door hen zelf een bliksem te laten produceren in de klas.

Hoe vormen zich wolken op een planeet? Je begeleidt de leerlingen bij het opstellen van een hypothese over wolkenvorming, die ze vervolgens testen in een experiment.

Deze groepsexperimenten worden nadien gepresenteerd en besproken met de klasgroep. Vervolgens zoeken ze de analogieën tussen hun experimenten en de wolkenvorming/bliksems in de atmosfeer van een planeet.

✔️ Niveau: 2de en 3de graad secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Aardwetenschappen, STEM, fysica, sociaal-relationele competenties

✔️ Partners: Oriel Marshall, Chameleon Network, University of Antwerpen and of Copenhagen, ESERO Belgium

✔️ Editie: november 2022

Inhoud van de bundel 📖

  • Lerarengids + leerlingen werkbladen + presentatie die de klas door een inleidende quiz loodst.
  • Goed voor ongeveer 2 x 2 lesuren (2 uren voor ‘wolken’ en 2 uren voor ‘bliksem’).
  • Het materiaal voor de leerlingen-experimenten zijn allemaal eenvoudig en goedkoop te verkrijgen. bijvoorbeeld: wol, isomo bakjes, aluminiumfolie bakjes, ijs, heet water, een glazen bokaal, haarlak.

Wolken op exoplaneten

Omschrijving: (beschrijving) Een korte quiz, ondersteund door beeldmateriaal, die het concept van wolken in de ruimte en op exoplaneten introduceert bij de leerlingen.
Doel: Betrek de leerlingen erbij, peil hun voorkennis en introduceer nieuwe concepten.
Vereisten: Niets
Tijd: 10 minuten

Omschrijving: Giet warm water in een glazen container. Spuit een kleine hoeveelheid haarspray in de bokaal. Daarna, plaats een plateau/bord met ijsblokjes op de bokaal. In de bokaal zal zich een wolk vormen.
Doel: Laat de klas kennismaken met de demonstratie. Wek intriges en vragen van de klas over hoe het werkt.
Vereisten: Voltooiing van Activiteit 1
Tijd: 10 minuten

Omschrijving: De klas werkt samen om alle variabelen die invloed hebben op het (hiervoor uitgevoerde) experiment op te lijsten.
Doel: Inoefenen van wetenschappelijke methoden en denken
Vereisten: Voltooiing van Activiteit 2.
Tijd: 5 minuten

Omschrijving: De leerlingen worden verdeeld in groepen. Elke groep beschikt over het materiaal om de proef uit te voeren. Elke groep krijgt/kiest 1 variabele die ze dan systematisch veranderen en telkens het resultaat bijhouden.
Doel: Onderzoekend leren: wetenschappelijke methoden gebruiken om te onderzoeken en te begrijpen hoe wolken worden gevormd
Vereisten: Voltooiing van Activiteit 3.
Tijd: 25 minuten

Omschrijving: De groepjes leggen de resultaten van hun experimenten voor aan de klas. Ze leggen het effect die het veranderen van hun variabele heeft op het resultaat van het experiment uit. Daarna presenteren ze hun hypothese in verband met waarom deze variabele dat effect had op het experiment.
Doel: Wetenschappelijke resultaten presenteren en die resultaten gebruiken om tot gefundeerde conclusies te komen.
Vereisten: Voltooiing van Activiteit 1 tot en met 3.
Tijd: 20 minuten

Omschrijving: Doormiddel van een klasgesprek en het gebruik van diagrammen om de link te leggen met wolken op exoplaneten, worden de omstandigheden gevonden die aanwezig moeten zijn op exoplaneten om wolken te kunnen vormen. Deze kennis wordt gebruikt om beter te begrijpen waarom wolken zo belangrijk zijn voor wetenschappers die exoplaneten bestuderen.

Doel: Toepassing van hun nieuwe kennis op verschillende situaties. Dit zal helpen om hun leerproces te evalueren en te versterken.
Vereisten: Voltooiing van Activiteit 1 tot en met 4.
Tijd: 30 minuten

2de graad (minimumdoelen basisvorming – 230327)

  • 06.32 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen onderzoeken zuivere stoffen en mengsels in het dagelijkse leven aan de hand van eigenschappen en scheidingstechnieken.
  • 06.32 (dubbele finaliteit): De leerlingen onderzoeken zuivere stoffen en mengsels in het dagelijkse leven aan de hand van eigenschappen en scheidingstechnieken.
  • 06.10 (arbeidsfinaliteit): De leerlingen werken op een veilige en duurzame manier met chemische stoffen.
  • 06.39 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen interpreteren massaconcentratie en molaire concentratie.
  • 06.50 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen werken op een veilige en duurzame manier met materialen, stoffen, organismen en technische systemen
  • 06.34 (dubbele finaliteit): De leerlingen werken op een veilige en duurzame manier met materialen, stoffen, organismen en technische systemen
  • 06.51 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen voeren onderzoek aan de hand van een wetenschappelijke methode om kennis te ontwikkelen en om vragen te beantwoorden.
  • 06.35 (dubbele finaliteit): De leerlingen voeren onderzoek aan de hand van een wetenschappelijke methode om kennis te ontwikkelen en om vragen te beantwoorden.

3de graad (minimumdoelen basisvorming – 230327)

  • 06.43 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen werken op een veilige en duurzame manier met materialen, stoffen, organismen en technische systemen.
  • 06.24 (dubbele finaliteit): De leerlingen werken op een veilige en duurzame manier met materialen, stoffen, organismen en technische systemen.
  • 06.44 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen voeren onderzoek aan de hand van een wetenschappelijke methode om kennis te ontwikkelen en om vragen te beantwoorden.
  • 06.25 (dubbele finaliteit): De leerlingen voeren onderzoek aan de hand van een wetenschappelijke methode om kennis te ontwikkelen en om vragen te beantwoorden.

2de graad (minimumdoelen basisvorming – 230327)

  • 06.33 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen gebruiken een atoommodel om de structuur van atomen en ionen te beschrijven.
  • 06.24 (dubbele finaliteit): De leerlingen gebruiken een atoommodel om de structuur van atomen en ionen te beschrijven.
  • 06.43 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen verklaren fenomenen of toepassingen uit het dagelijkse leven aan de hand van het concept druk bij vaste stoffen, gassen en vloeistoffen.
  • 06.31 (dubbele finaliteit): De leerlingen verklaren fenomenen of toepassingen uit het dagelijkse leven aan de hand van het concept druk bij vaste stoffen, gassen en vloeistoffen.
  • 06.50 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen werken op een veilige en duurzame manier met materialen, stoffen, organismen en technische systemen.
  • 06.34 (dubbele finaliteit): De leerlingen werken op een veilige en duurzame manier met materialen, stoffen, organismen en technische systemen.
  • 06.51 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen voeren onderzoek aan de hand van een wetenschappelijke methode om kennis te ontwikkelen en om vragen te beantwoorden.
  • 06.35 (dubbele finaliteit): De leerlingen voeren onderzoek aan de hand van een wetenschappelijke methode om kennis te ontwikkelen en om vragen te beantwoorden.

3de graad (minimumdoelen basisvorming – 230327)

  • 06.37 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen lichten eigenschappen van elektrische krachtwerking toe.
  • 06.38 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen verklaren fenomenen of toepassingen van permanente magneten, elektromagneten en elektromagnetische inductie.
  • 06.43 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen werken op een veilige en duurzame manier met materialen, stoffen, organismen en technische systemen.
  • 06.24 (dubbele finaliteit): De leerlingen werken op een veilige en duurzame manier met materialen, stoffen, organismen en technische systemen.
  • 06.44 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen voeren onderzoek aan de hand van een wetenschappelijke methode om kennis te ontwikkelen en om vragen te beantwoorden.
  • 06.25 (dubbele finaliteit): De leerlingen voeren onderzoek aan de hand van een wetenschappelijke methode om kennis te ontwikkelen en om vragen te beantwoorden.
  • 06.46 (doorstroomfinaliteit): De leerlingen analyseren de wisselwerking tussen wetenschappen, technologie, wiskunde en de maatschappij aan de hand van maatschappelijke uitdagingen.

Bliksems op exoplaneten

Omschrijving: De leerlingen maken kennis met het concept van bliksem in de ruimte en op andere planeten doormiddel van een waar of niet waar quiz.
Doel: De leerlingen motiveren, hun voorkennis testen en nieuwe concepten introduceren.
Vereisten: Niets
Tijd: 10 minuten

Omschrijving: Een video wordt getoond die bliksem demonstreert aan de hand van huishoudelijke voorwerpen.
Doel: De klas inleiden tot de demonstratie. Bevraging van de groep over hoe het werkt.
Vereisten: Activiteit 1 afgewerkt.
Tijd: 5 minuten

Omschrijving: De klas werkt samen om alle variabelen die invloed hebben op de (hiervoor getoonde) demonstratie op te lijsten.
Doel: In praktijk brengen van de wetenschappelijke methode en denkwijze.
Vereisten: Activiteit 2 afgewerkt.
Tijd: 5 minuten

Omschrijving: De leerlingen worden verdeeld in groepen. Elke groep beschikt over het materiaal om de proef uit te voeren. Elke groep krijgt/kiest 1 variabele die ze dan systematisch veranderen en telkens het resultaat bijhouden.
Doel: Onderzoekend leren: de wetenschappelijke methode gebruiken om te ontdekken en begrijpen hoe bliksems ontstaan.
Vereisten: Activiteit 3 afgewerkt.
Tijd: 30 minuten

Omschrijving: De groepjes leggen de resultaten van hun experimenten voor aan de klas. Ze leggen het effect dat het veranderen van hun variabele heeft op het resultaat van het experiment uit. Daarna presenteren ze hun hypothese in verband met waarom deze variabele dat effect had op het experiment.
Doel: Wetenschappelijke resultaten presenteren en de resultaten gebruiken om tot wel overwogen besluiten te komen.
Vereisten: Activiteiten 1 tot 4 afgewerkt.
Tijd: 20 minuten

Omschrijving: De leerlingen passen hun kennis over bliksem toe om vragen te beantwoorden rond hoe deze kennis astronomen zou kunnen helpen.

Doel: Hun kennis toepassen in verschillende situaties. Dit zal helpen om hun geleerde kennis te evalueren en vast te zetten.
Vereisten: Activiteiten 1 tot 4 afgewerkt.
Tijd: 30 minuten

Downloads 👩‍🏫

Wolken op exoplaneten – Lerarenbundel

Hoe vormen zich wolken op een planeet? Je begeleidt de leerlingen bij het opstellen van een hypothese over wolkenvorming, die ze vervolgens testen in een experiment.
Deze groepsexperimenten worden nadien gepresenteerd en besproken met de klasgroep. Vervolgens zoeken ze de analogieën tussen hun experimenten en de wolkenvorming/bliksems in de atmosfeer van een planeet.

Wolken op exoplaneten – Leerlingenbundel

Leerlingenbundel om te gebruiken bij de les over wolken.

Wolken op exoplaneten – Presentatie

Presentatie om te gebruiken in de les over wolken.

Bliksems op exoplaneten – Lerarenbundel

Leer je leerlingen waarom het begrijpen van bliksems en elektrische lading zo belangrijk zijn voor dit onderzoek, door hen zelf een bliksem te laten produceren in de klas.
Deze groepsexperimenten worden nadien gepresenteerd en besproken met de klasgroep. Vervolgens zoeken ze de analogieën tussen hun experimenten en de wolkenvorming/bliksems in de atmosfeer van een planeet.

Bliksems op exoplaneten – Leerlingenbundel

Leerlingenbundel om te gebruiken in de les over bliksems.

Bliksems op exoplaneten – Presentatie

Presentatie om te gebruiken in de les over bliksems.

Lesmateriaal secundair: wolken en bliksem op exoplaneten2025-04-01T13:11:54+02:00
Go to Top