6 mrt 2025 mrt 2025

Lesmateriaal: Moon Camp workshop voor kampen

2025-03-06T10:35:48+01:00

Lesmateriaal: Moon Camp workshop voor kampen 🌝

Via deze reeks activiteiten gaan de jongeren ondervinden dat ruimtereizen niet zo simpel is en dat je met veel zaken moet rekening houden. Wat hier op Aarde evident lijkt, is op de Maan helemaal anders. Na het uitvoeren van verschillende proefjes en demonstraties gaan de leerlingen zelf aan de slag met het creëren van een maanbasis. Dit doen ze door eerst een schets te maken op papier om vervolgens aan de slag te gaan met een designtool naar keuze (: kunst, robotica, 3D-tools, AR, VR, …).

8-14 jaar

✔️ Niveau: 8-14j

✔️ Vakken/eindtermen:

Lager onderwijs:
Natuur (levende en niet-levende natuur; gezondheid; milieu) , Techniek, sociale vaardigheden, Nederlands (luisteren, spreken, strategieën)

Secundair onderwijs:
Aardwetenschappen, biologie, STEM, digitale competenties, duurzaamheid, leercompetenties, ruimtelijk bewustzijn, sociaal-relationele competenties, chemie, fysica, wiskunde, …

✔️ Partners: ESERO Belgium en UGent Volkssterrenwacht Armand Pien (productie lesmateriaal & lerarenvorming)

✔️ Editie: maart 2025

Inhoud van de bundel 📖

  • Doel van deze cursus
  • Waarom een maanbasis bouwen op kamp?

  • Benodigdheden per activiteit
  • Wat doe je best voor je met deze activiteit start?

  • Dag 1: Aanvang van de lessenreeks
    • Brainstorm dagelijks leven op aarde.
    • Brainstorm dagelijks leven op de maan
  • Dag 2: Demo’s en proefjes
    • Grote groep: uitleg opdracht
    • Demo: aarde-maan
    • Proefje IR-straling
    • Proefje UV-straling
  • Dag 3: Demo’s en proefjes
    • Demo: Druk op de maan
    • Demo: Maanfases
    • Proefje: Water filteren
  • Dag 4: Demo’s en proefjes
    • Demo: Tidal locked
  • Dag 5: Demos’s en proefjes
    • Demo: Meteorieten op aarde VS de maan
    • Proefje: Meteorieten op de maan
  • Duowerk: Uittekenen van de maanbasis
  • In groep: Maanbasissen voorstellen

Downloads 👩‍🏫

Handleiding

In deze bijlage kan je handleiding terugvinden van de kampactiviteit.
Je vindt er het overzicht van de verschillende activiteiten en bijhorende tijden terug.
Op deze pagina vind je ook aanvullende video’s terug aangevuld met een korte samenvatting van de inhoud van de video.

Maanbasis: bouwplek

Maanbasis: indeling van de ruimtes

Maanbasis: bouwmateriaal

Maanbasis: bescherming tegen radiatie

Maanbasis: bescherming tegen meteorietenregen

Voorziening: elektriciteit

Voorziening: water

Voorziening: voedsel

Voorziening: zuurstof

Verplaatsing: lancering

Verplaatsing: reizen naar de maan

Verplaatsing: landen

Verplaatsing: reizen

Verplaatsing: Orion

Werk: communicatie

Werk: afval

Werk: robots

Werk: experimenten

Lesmateriaal: Moon Camp workshop voor kampen2025-03-06T10:35:48+01:00
9 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Ruimteschip aarde

2025-01-24T13:29:18+01:00

Lesmateriaal: Ruimteschip Aarde 🌍

Weer en klimaat hebben veel met elkaar gemeen, maar zijn toch niet hetzelfde. Zo is weer de toestand van de atmosfeer op een bepaald moment, terwijl klimaat een gemiddelde is van de verschillende meteorologische metingen over 30 jaar. In deze les leren de leerlingen eerst het verschil tussen weer en klimaat. Daarna kruipen ze in de huid van meteorologen en verrichten ze zelf weermetingen. Door ook binnen te meten leggen ze de relatie tussen het microklimaat in de klas.

✔️ Niveau: 1ste graad secundair onderwijs (12-14 jaar)

✔️ Vakken/eindtermen: STEM

✔️ Partners: ESERO Belgium, NEMO, ESA, NSO, SPACE EXPO, WNF, ESERO Netherlands

✔️ Editie: augustus 2020

Downloads 👩‍🏫

Lesmateriaal secundair: Ruimteschip aarde2025-01-24T13:29:18+01:00
9 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: exoplaneten

2025-01-24T13:37:03+01:00

Lesmateriaal: Exoplaneten 🪐

Exoplaneten STEM module

In deze module gaan de leerlingen zelf op onderzoek, en leren zo de wetenschappelijke methodes kennen waarmee het onderzoek naar exoplaneten gedaan wordt. De belangrijkste onderwerpen die behandeld worden zijn: ontstaan van sterren, verschillende soorten sterren onderscheiden, de transitmethode en de doppler shift methode om exoplaneten te detecteren, en het hedendaags exoplaneten onderzoek.

✔️ Niveau: 14-16 jaar (deel 3 kan ook voor 16-18 jarigen)

✔️ Vakken/eindtermen: Natuurwetenschappen, STEM, fysica

✔️ Partners: UCLL Lerarenopleiding, ESERO Belgium

✔️ Editie: eerste editie 2020, tweede editie 2021

Inhoud van de bundel 📖

  • Hoe worden sterren gevormd?
  • Is er een zichtbaar verschil tussen sterren?
    • Zie je of sterren groter of kleiner zijn?
    • Hebben sterren kleuren?
    • Waarom hebben sterren kleuren?

  • De Nobelprijs 2019
  • Hoe vinden we een exoplaneet?
  • Hoe ontdekken we een exoplaneet?
    • Transitmethode (kwalitatief)
    • Doppler shift
  • Zoekt men vandaag de dag nog naar exoplaneten?
    • Afgelopen missies
    • Huidige missies

  • Doppler shift in de klas: kwantitatief met geluid!
  • Transitmethode in de klas: kwantitatief met licht!
    • De transitmethode in de klas in een model
    • Oefeningen
  • Heeft de exoplaneet 51 Pegasus b een vast oppervlak?

Downloads 👩‍🏫

Exoplaneten – Lerarenbundel

Wat zijn exoplaneten? Hoe kan je ze vinden? Leer de wetenschappelijke methoden kennen in je klas met deze STEM-module (bundel voor leerkrachten).

Exoplaneten – Leerlingenbundel

Wat zijn exoplaneten? Hoe kan je ze vinden? Leer de wetenschappelijke methoden kennen in je klas met deze STEM-module (bundel voor leerlingen).

Exoplaneten – Intermezzo

Wat zijn exoplaneten? Hoe kan je ze vinden? Leer de wetenschappelijke methoden kennen in je klas met deze STEM-module (Extra achtergrond en oefening).

Lesmateriaal secundair: exoplaneten2025-01-24T13:37:03+01:00
9 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: leven zoeken op Mars

2025-01-24T09:46:22+01:00

Lesmateriaal: leven zoeken op Mars 👽

Zijn wij alleen in het heelal? Of is er buitenaards leven? En zo ja, kan dat dan op Mars zijn?

De vraag of er leven is buiten de Aarde en welk leven dat dan zou zijn, is één van de grootste wetenschappelijke en filosofische vragen van de mensheid. Ook je leerlingen houden zich hier graag mee bezig. Deze lessen over leven zoeken op Mars bieden een ontdekkingstocht in de achtergrondkennis die we nodig hebben als we met deze belangrijke vraag willen bezig zijn.

✔️ Niveau: 1ste en 2de graad secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Natuurwetenschappen, Filosofie

✔️ Partners: UCLL Lerarenopleiding, iSTEM inkleuren, SSVI in a box, ESERO Belgium

✔️ Editie: december 2021

Inhoud van de bundel 📖

  1. Vragen stellen over de ruimte en Mars
  2. Centrale verwonderingsvraag
  3. Bijlage: Onderzoekend leren
  4. Bijlage: Ontwerpend leren

  1. Filosofisch gesprek: Leven in de ruimte?
  2. Wat zijn de kenmerken van leven?
  3. Wat is nodig om leven te laten ontstaan?
  4. Leefbare zone bij een ster: Goldilockszone.
  5. De invloed van de atmosfeer
  6. Samenvattend.

  1. Hoe ver is Mars?
  2. De Astronomische Eenheid
  3. Machten van 10
  4. Schaalmodel van het zonnestelsel
  5. Reizen naar Mars
  6. Samenvattend

Bijlage: De schaalfactor berekenen met excel

  1. Kijken naar Mars.
  2. Het verschil tussen een ster en een planeet.
  3. Eigenschappen van een goede telescoop:
    De telescoop van Christiaan Huygens.
    De onderdelen van een telescoop.
    Eigenschappen van een goede telescoop
  4. Spiegels en lenzen in een telescoop:
    Vlakke spiegels.
    Sferische holle spiegels.
    Bolle lenzen.
    Stralengang bij een lenzentelescoop.
    Stralengang bij en spiegeltelescoop.
  5. De voor- en nadelen van spiegel- en lenzentelescopen:
    Lenzentelescopen.
    Spiegeltelescopen.
  6. Ontwerp en bouw van een eigen telescoop.
  7. Samenvattend

Is er water op Mars (geweest)? Geologisch onderzoek.

  1. Onderzoek op Mars
  2. Marsonderzoek met behulp van satellietbeelden:
    Satellietbeelden van Mars en de Aarde vergelijken
    Poolkappen op Mars.
  3. Wat vertelt de kleur van Mars over de aanwezigheid van water?
    Roest.
    De kleur van Mars.
    Is er water (geweest) op Mars?
  4. Zijn er nog andere gesteenten die op de aanwezigheid van water kunnen wijzen?
    Carbonaatgesteenten: Wat?
    Hoe ontstaan carbonaatgesteenten?
    Hoe kunnen we onderzoeken of een gesteente een carbonaatgesteente is?
    Onderzoek naar carbonaatgesteenten op Mars.
  5. Marsrovers
  6. Samenvattend

  1. De pitch.
  2. Leven op Mars en …. STEM-beroepen?!?
  3. Verklarende woordenlijst

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Bouwsteen 0: Centrale verwonderingsvraag

Denk na over de uitgestrektheid van het heelal en onze plaats daarin, en stel vragen over de ruimte en Mars. Je maakt kennis met de centrale verwonderingsvraag voor dit thema.
In de bijlagen worden ook de principes van onderzoekend en ontwerpend leren nog eens herhaald.

Bouwsteen 1: Leven: wat? waar?

Denk na over:

  • De kenmerken van leven,
  • De voorwaarden nodig om leven te laten ontstaan
  • De omstandigheden waaronder buitenaards leven zou kunnen bestaan,
  • De gelijkenissen en verschillen tussen Mars en de Aarde en het belang ervan voor leven,
  • Mogelijk leven op Mars, vroeger en nu.

Bouwsteen 2: Hoe ver is Mars?

  • De grootteordes van de afstanden in ons zonnestelsel inschatten en hierbij machten van 10 gebruiken;
  • Leren wat de Astronomische Eenheid is en deze ook gebruiken;
  • Wat een schaalfactor is en hoe je een goede schaalfactor kiest;
  • Een correct schaalmodel van het zonnestelsel ontwerpen en realiseren volgens de principes van ontwerpend leren;
  • Excel leren gebruiken om handig een schaalfactor te berekenen;
  • Leren begrijpen wat de gevolgen van de afstand tussen de Aarde en Mars zijn voor het Marsonderzoek.

Bouwsteen 3: Kijken naar Mars?

  • Observeer de sterrenhemel met Stellarium;
  • Leer het verschil tussen een ster en een planeet;
  • Leer de belangrijkste onderdelen van een telescoop kennen;
  • Leer wat de eigenschappen van een goede telescoop zijn;
  • Leer dat er 2 belangrijke soorten telescopen bestaan: spiegeltelescopen en lenzentelescopen;
  • Leer de werking van de spiegel- en lenzentelescoop begrijpen;
  • Leer een belangrijke basiseigenschap van vlakke spiegels;
  • Onderzoek een belangrijke basiseigenschap van sferische holle spiegels;
  • Onderzoek een belangrijke basiseigenschap van bolle lenzen;
  • Leer op een geïnformeerde manier een keuze maken tussen de verschillende soorten telescopen;
  • Bouw zelf een telescoop volgens de principes van ontwerpend leren.

Bouwsteen 4: Geologisch onderzoek

  • Onderzoek de onderzoeksvraag: Is er water op Mars (geweest)?;
  • Bestudeer gericht satellietbeelden van Mars;
  • Leer wat droog ijs is;
  • Leer waarom Mars zijn typische kleur heeft;
  • Leer wat de kleur van Mars ons vertelt over de aanwezigheid van water;
  • Leer wat carbonaten zijn en hoe carbonaten ontstaan;
  • Onderzoek de aanwezigheid van carbonaten in gesteenten;
  • Leer wat carbonaten ons vertellen over de aanwezigheid van water op Mars;
  • Leer over Marsrovers en welke informatie ze ons kunnen geven over Mars.

Bouwsteen 5: Besluit

  • Samenvatten wat je bijgeleerd hebt;
  • Zicht krijgen op de verscheidenheid van STEM;
  • Aangeven wat jou ligt in STEM aan de hand van dit project;
  • Jouw STEM-profiel voor dit project opstellen;
  • Op zoek gaan naar beroepen die iets met STEM te maken.

Lesmateriaal secundair: leven zoeken op Mars2025-01-24T09:46:22+01:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Climate detectives

2025-01-24T13:42:59+01:00

Lesmateriaal: Climate Detectives 🌍

Wie meedoet aan Climate Detectives kan de leerlingen best inleiden in het gekozen deelthema via inleidende lessen. ESA biedt lespakketten aan over verschillende klimaatgerelateerde thema’s, elk met activerende werkvormen waarin leerlingen zelf experimenteren. Ontdek hier welke van de internationale Climate Detectives lespakketten wij vertaald hebben in het Nederlands voor gebruik in je klas.

✔️ Niveau: secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Aardwetenschappen, biologie, STEM, digitale competenties, duurzaamheid, leercompetenties, ruimtelijk bewustzijn, sociaal-relationele competenties, chemie, fysica, wiskunde,

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Lessenlijst 📖

Lerarenhandleiding Climate Detectives

De verschillende onderzoeksfases uitgelegd

Deze gids is bedoeld om leerkrachten te helpen leerlingen te sturen en te ondersteunen bij het plannen en uitvoeren van een zinvol onderzoek naar een klimaatprobleem en te laten zien hoe zij een verschil kunnen maken. Deze aanpak bevordert transversale vaardigheden zoals kritisch denken, samenwerking, het oplossen van reële problemen en communicatie.

GO2: Snelwegen van de Oceanen

Zeestromingen en het verband met klimaat

In deze reeks activiteiten zullen de leerlingen een multimedia module gebruiken om te leren over zeestromingen, de snelwegen van de oceanen, en hoe ze belangrijk zijn om het plaatselijke klimaat te begrijpen. Met behulp van een praktische activiteit zullen ze onderzoeken wat de oorzaak is van oceaanstromingen. Ze zullen ook satellietbeelden gebruiken om de temperatuur van het zeeoppervlak te analyseren en begrijpen waarom satellietwaarnemingen nuttig zijn voor het monitoren van zeestromingen.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

GO3: Het broeikaseffect

Opwarming van de aarde onderzoeken

Deze reeks activiteiten omvat praktische experimenten en de interpretatie van satellietbeelden voor een beter begrip van algemene effecten van de opwarming van de aarde.
In activiteit 1 maken de leerlingen een model om het broeikaseffect te demonstreren en aan te tonen dat een hoger koolstofdioxidegehalte (CO2) tot een hogere temperatuur leidt. Het experiment zal worden aangevuld met de interpretatie van satellietbeelden waarop het CO2-niveau van de aarde in verschillende perioden te zien is. De leerlingen zullen dan leren over enkele gevolgen van een versterkt broeikaseffect – het smelten van ijs en veranderende albedowaarden. De leerlingen zullen deze onderwerpen onderzoeken in activiteit 2 en 3.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

GO4: Zee-ijs vanuit de ruimte

Onderzoek naar Arctisch zee-ijs en het verband met het klimaat

In deze reeks activiteiten onderzoeken de leerlingen het poolijs. Eerst zullen ze een praktische activiteit uitvoeren om uit te zoeken wat er gebeurt ‘als de oceaan bevriest’. Vervolgens zullen ze satellietbeelden gebruiken om de concentratie en de omvang van het zee-ijs te analyseren en te zien hoe deze parameters de afgelopen decennia zijn veranderd. Ze leren waar ter wereld zee-ijs te vinden is en analyseren actuele en langlopende satellietgegevens over de zee-ijsconcentratie in het Noordpoolgebied. Deze activiteit heeft betrekking op een van de belangrijkste indicatoren waarover wetenschappers beschikken om de klimaatverandering en de mogelijke gevolgen ervan te bestuderen.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

GO5: Na de storm

De orkaan Matthew volgen en de gevolgen ervan analyseren

Deze activiteiten gebruiken het voorbeeld van orkaan Matthew om de toepassingen van aardobservatiegegevens bij het volgen van orkanen en het beoordelen van de nasleep ervan te verkennen. De leerlingen zullen leren hoe een orkaan zich ontwikkelt en welke gevolgen extreem weer kan hebben voor de samenleving. Ze zullen dit doen door satellietbeelden te vergelijken.
De activiteit kan worden uitgevoerd in een ICT-suite waarin de leerlingen zelfstandig leren over de beelden of kan worden onderwezen met behulp van een meer actieve leerstijl in de klas.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

P15 Infrarode webcam hack

Infrarood licht gebruiken om de wereld op een nieuwe manier te observeren

Deze reeks van drie activiteiten zal de leerlingen in staat stellen het elektromagnetische spectrum te begrijpen en infrarode straling waar te nemen door een goedkope webcam aan te passen. Er wordt besproken hoe infraroodstraling kan worden gebruikt om informatie te verkrijgen die met zichtbaar licht niet beschikbaar is. De leerlingen zullen ook satellietbeelden analyseren en zo begrijpen waarom het nuttig is om in infrarood te “zien”.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

Lesmateriaal secundair: Climate detectives2025-01-24T13:42:59+01:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Climate Detectives – Natuurbranden

2025-01-24T13:46:15+01:00

Lesmateriaal: natuurbranden 🔥

Climate Detectives Casus

Elk schooljaar kan je klas als een detective een lokaal klimaatprobleem onderzoeken met feedback van een professionele wetenschapper, door mee te doe aan het project Climate Detectives. Om de leerkrachten te helpen bieden we vanaf september 2022 kant-en-klaar onderzoekjes aan, dat je min of meer kan nadoen in je eigen regio. Deze worden door ESERO Belgium ontwikkeld in samenwerking met het wetenschappelijk instituut VITO.

Deze casus focust op de natuurbranden als gevolg van klimaatverandering en maakt hierbij gebruik van satellietbeelden genomen door ESA’s Sentinel satellieten.

✔️ Niveau: secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Aardwetenschappen, biologie, STEM, digitale competenties, duurzaamheid, leercompetenties, ruimtelijk bewustzijn, sociaal-relationele competenties, chemie, fysica, wiskunde,

✔️ Partners: VITO Remote Sensing, ESERO Belgium

✔️ Editie: september 2022

Inhoud van de bundel 📖

① Drie projectfasen

② Goed om weten

③ Doel van deze cursus

Enkele belangrijke sleutelwoorden, termen en concepten

Klimaatverandering uitgelegd

Klimaatverandering: tips voor inleidende lessen

De PPM klok

Achtergrondinformatie natuurbranden

Het thema: Bekijk volgende informatieve filmpjes

Identificeer de onderzoeksvraag

Identificeer de onderzoeksgegevens

Het onderzoeksplan indienen

Gegevens verzamelen

Analyseren en conclusie: Conclusie

De voorliggende cursus heeft niet de ambitie om een voorbeeld-invulling te maken voor Fase 3 van het Climate detectives project. We rekenen hiervoor op de vrije invulling, creativiteit en diversiteit van de deelnemende teams.

Downloads 👩‍🏫

Onderzoeksproject bosbranden

Deze cursus is een hulpmiddel voor leraren die met hun leerlingenteam deelnemen aan het project Climate Detectives. We laten zien hoe je een concreet klimaatgebonden probleem – in dit geval bosbranden in België – kan onderzoeken met satellietdata, gecombineerd met waterpeildata gemeten op terrein. Voor de satellietdata wordt de Belgische viewer Terrascope gebruikt, een gratis online tool die niet alleen alle beschikbare satellietbeelden toont, maar ook gemakkelijk toelaat om de data te analyseren, beelden te exporteren, en op een eenvoudige manier een time-lapse te maken.

De cursus heeft ook een vrij uitgebreid deel ‘achtergrond’, waarin we tips geven om je leerlingen in te leiden in de klimaatproblematiek. Via onze wekelijkse “PPM klok” kan je je leerlingen bovendien helpen bewust maken van de actuele stand van zaken ivm wereldwijde klimaatverandering.

Lesmateriaal secundair: Climate Detectives – Natuurbranden2025-01-24T13:46:15+01:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Climate Detectives – Overstromingen

2025-01-24T13:46:53+01:00

Lesmateriaal: Overstromingen 🌊

Climate Detectives Casus

Elk schooljaar kan je klas als een detective een lokaal klimaatprobleem onderzoeken met feedback van een professionele wetenschapper, door mee te doe aan het project Climate Detectives. Om de leerkrachten te helpen bieden we vanaf september 2022 kant-en-klaar onderzoekjes aan, dat je min of meer kan nadoen in je eigen regio. Deze worden door ESERO Belgium ontwikkeld in samenwerking met het wetenschappelijk instituut VITO. Deze eerste casus behandelt overstromingen in België aan de hand van zeer concrete gevallen uit het recente verleden. We maken gebruik van satellietgegevens en -beelden, en geven suggesties om het onderzoek aan te vullen met grondgebonden metingen.

✔️ Niveau: secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Aardwetenschappen, biologie, STEM, digitale competenties, duurzaamheid, leercompetenties, ruimtelijk bewustzijn, sociaal-relationele competenties, chemie, fysica, wiskunde,

✔️ Partners: VITO Remote Sensing, ESERO Belgium

✔️ Editie: september 2022

Inhoud van de bundel 📖

① Drie projectfasen

② Goed om weten

③ Doel van deze cursus

Enkele belangrijke sleutelwoorden, termen en concepten

Klimaatverandering uitgelegd

Klimaatverandering: tips voor inleidende lessen

De PPM klok

Overstromingsproblematiek in Vlaanderen

Het thema: Bekijk de overstromingen op kaart

Het thema in de media

Het thema in rapporten en databanken

Identificeer de onderzoeksvraag

Identificeer de onderzoeksgegevens

Het onderzoeksplan indienen

Gegevens verzamelen

Ordenen en beheren van gegevens

Analyseren en conclusie: Analyseren

Analyseren en conclusie: Conclusie

De voorliggende cursus heeft niet de ambitie om een voorbeeld-invulling te maken voor Fase 3 van het Climate detectives project. We rekenen hiervoor op de vrije invulling, creativiteit en diversiteit van de deelnemende teams.

Downloads 👩‍🏫

Onderzoeksproject overstromingen

Deze cursus is een hulpmiddel voor leraren die met hun leerlingenteam deelnemen aan het project Climate Detectives. We laten zien hoe je een concreet klimaatgebonden probleem – in dit geval overstromingen in 2021 in de IJzervallei – kan onderzoeken met satellietdata, gecombineerd met waterpeildata gemeten op terrein. Voor de satellietdata wordt de Belgische viewer Terrascope gebruikt, een gratis online tool die niet alleen alle beschikbare satellietbeelden toont, maar ook gemakkelijk toelaat om de data te analyseren, beelden te exporteren, en op een eenvoudige manier een time-lapse te maken.

De cursus heeft ook een vrij uitgebreid deel ‘achtergrond’, waarin we tips geven om je leerlingen in te leiden in de klimaatproblematiek. Via onze wekelijkse “PPM klok” kan je je leerlingen bovendien helpen bewust maken van de actuele stand van zaken ivm wereldwijde klimaatverandering.

Lesmateriaal secundair: Climate Detectives – Overstromingen2025-01-24T13:46:53+01:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Moon Camp thematische lessen

2025-01-24T13:47:32+01:00

Lesmateriaal: Moon Camp 🌚

Wie meedoet aan het STEM project Moon Camp kan de leerlingen best inleiden in het thema Maan- en ruimtereizen via inleidende lessen. ESA biedt lespakketten aan over verschillende klimaatgerelateerde thema’s, elk met activerende werkvormen waarin leerlingen zelf experimenteren. Ontdek hier welke van de internationale Moon Camp lespakketten wij vertaald hebben in het Nederlands voor gebruik in je klas.

✔️ Niveau: secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Aardwetenschappen, biologie, STEM, digitale competenties, duurzaamheid, leercompetenties, ruimtelijk bewustzijn, sociaal-relationele competenties, chemie, fysica, wiskunde,

✔️ Partners: UGent Volkssterrenwacht Armand Pien, ESERO Belgium, ESA Education

✔️ Editie: 2019

Lessenlijst 📖

B10 Ruimtebeertjes

Lab-ervaring met beerdiertjes (Tardigrada).

In deze reeks experimentele activiteiten onderzoeken de leerlingen de overlevingsmogelijkheden van beerdiertjes (tardigrada), ook bekend als waterberen. Ze onderzoeken hoe ze beerdiertjes kunnen verzamelen en welke extreme omstandigheden ze in het lab kunnen simuleren. Ze zullen verzamelde tardigrada blootstellen aan deze extreme omstandigheden en tot een conclusie komen over in welke omgevingen ze kunnen overleven. Het doel van deze bron is te testen of tardigrada bestand zijn tegen extreme milieuomstandigheden en hun overlevingsvermogen te koppelen aan de ruimteomgeving.

Voordat je met deze activiteit begint, raden wij je aan de activiteit “Kan het leven overleven in een vreemde omgeving?” te voltooien, die een inleiding geeft tot het leven in extreme omgevingen. Dit pakket kan je hier vinden (momenteel alleen in het Engels).

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

P09 Energie uit zonlicht

Ruimteonderzoek met zonne-energie.

In deze reeks activiteiten leren leerlingen over twee concepten die van invloed zijn op het ontwerp van zonnepanelen voor ruimtemissies: de omgekeerde kwadratenwet en de invalshoek. De leerlingen voeren twee eenvoudige onderzoeken uit met een fotovoltaïsche cel (zonnecel) en een lichtbron. Eerst meten ze hoe het door de zonnecellen geproduceerde vermogen varieert met de afstand tot de lichtbron en proberen ze experimenteel de omgekeerde kwadratenwet voor lichtintensiteit te achterhalen. Vervolgens voeren de leerlingen een tweede experiment uit om de afhankelijkheid van het vermogen van de zonnecel van de invalshoek te onderzoeken. Ten slotte zullen ze deze concepten toepassen op echte ESA-ruimtemissies.

ESERO Belgium heeft dit pakket aangepast voor Vlaams onderwijs, onder meer door een lijst van Vlaamse eindtermen toe te voegen.

Lesmateriaal secundair: Moon Camp thematische lessen2025-01-24T13:47:32+01:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal: Vrouwen in de ruimte

2025-01-24T11:10:35+01:00

Lesmateriaal: Vrouwen in de ruimte 💁‍♀️

Neil Armstrong, Joeri Gagarin of Dirk Frimout. Het zijn allemaal namen die iedereen spontaan aan de ruimtevaart doen denken. Helaas is dit niet het geval bij vrouwen als Valentina Tereshkova, Sally Ride of Judith Resnik.

Het aantal vrouwen in de ruimte ligt nog altijd spectaculair veel lager dan het aantal mannen. Dit zie je ook aan het aantal vrouwen in de opleiding tot astronaut. In 2021 was van de 8.400 aanmeldingen die ESA ontving, slechts 15,5 procent een vrouw.

Het gebrek aan vrouwelijke astronauten houdt het clichébeeld van de mannelijke astronaut in stand. Maar door een lessenreeks over vrouwelijke astronauten kan de cirkel doorbroken worden.

✔️ Niveau: basisonderwijs én secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen:

Basisonderwijs
Mens en maatschappij

Secundair onderwijs
Burgerschap, historisch bewustzijn, sociale wetenschappen, gedragswetenschappen

✔️ Partners: ESERO Belgium, stagiaires Care Schreurs en Sarah Feys

✔️ Editie: juli 2023

Inhoud van de bundel 📖

Beschrijving: De leerlingen maken een mentale voorstelling van een astronaut

Resultaat: De leerlingen weten wat een astronaut is
Vereisten: Geen
Tijd: 5 minuten

Beschrijving: De leerlingen maken een collage over de ruimtevaart
Resultaat: De leerlingen beseffen dat ze bij het denken aan een wetenschapper vaak aan een man denken
Vereisten: Geen
Tijd: 10 minuten

Beschrijving: De leerlingen brainstormen over het verschil in aanwezigheid tussen mannen en vrouwen.
Resultaat: De leerlingen kunnen oorzaken geven van de ongelijke aanwezigheid van mannen en vrouwen in de wetenschap.

Vereisten: Lesfase 2 moet doorlopen zijn.
Tijd: 5 minuten

Beschrijving: De leerlingen bekijken een video over het verschil in aanwezigheid tussen mannen en vrouwen.
Resultaat: De leerlingen kunnen oorzaken geven van de ongelijke aanwezigheid van mannen en vrouwen in de wetenschap.

Vereisten: Lesfase 3 moet doorlopen zijn.

Tijd: 15 minuten

Beschrijving: Leerlingen bespreken mannelijke en vrouwelijke stereotypes.
Resultaat: Leerlingen halen stereotypes onderuit en krijgen een besef dat dit verkeerd is.
Vereisten: Geen
Tijd: 15 minuten

Beschrijving: De leerlingen bekijken een video over vrouwen in de ruimte en beantwoorden vragen.
Resultaat: Leerlingen maken kennis met belangrijke vrouwen in de ruimtevaart.

Vereisten: Geen
Tijd: 15 minuten

Beschrijving: De leerlingen maken een creatieve voorstelling van een getrokken vrouw.
Resultaat: Leerlingen maken kennis met belangrijke vrouwen in de ruimtevaart.
Vereisten: Geen
Tijd: 50 minuten uitwerking, 50 minuten presentatie

Beschrijving: De leerlingen maken een quiz over vrouwen in de ruimte.
Resultaat: Leerlingen maken kennis met belangrijke vrouwen in de ruimtevaart.
Vereisten: Lesfase 8 moet doorlopen zijn.
Tijd: 20 minuten

Beschrijving: De leerlingen kunnen tussen opdrachten aan een woordpuzzel werken.

Resultaat: De leerlingen maken kennis met woorden over de ruimtevaart.
Vereisten: Geen

Tijd: 10 minuten (kan tussen de andere lesfases)

  • Mens en maatschappij – Mens – Ik en mezelf: 1.2.
    De leerlingen kunnen beschrijven wat ze voelen en wat ze doen in een concrete situatie en kunnen illustreren dat zowel hun gedrag als hun gevoelens situatie gebonden zijn.
  • Mens en maatschappij – Maatschappij – sociaal-economische verschijnselen: 2.1.
    De leerlingen kunnen illustreren dat verschillende vormen van arbeid verschillend toegankelijk zijn voor mannen en vrouwen en verschillend gewaardeerd worden.
  • Sociale vaardigheden – Domein relatiewijzen – relatiewijzen: 1.2
    De leerlingen kunnen in omgang met anderen respect en waardering opbrengen.

1ste graad A-stroom

  • 1.16 (attitudinaal) De leerlingen uiten hun gevoelens respectvol –
  • 2.1 (BG) De leerling haalt het onderwerp en relevante informatie uit geschreven en gesproken niet-fictionele teksten in functie van doelgerichte informatieverwerking en communicatie.
  • 2.4 De leerlingen selecteren relevante informatie in geschreven en gesproken teksten in functie van doelgerichte informatieverwerking en communicatie.
  • 2.5 De leerlingen nemen eenvoudige notities bij het lezen en beluisteren van teksten in functie van doelgerichte informatieverwerking en communicatie.
  • 5.2 (attitudinaal) De leerlingen houden in interacties rekening met de opvattingen, fysieke en mentale grenzen en emoties van anderen
  • 7.4 De leerlingen lichten de mechanismen van vooroordelen, stereotypering, machtsmisbruik en groepsdruk toe.
  • 7.6 De leerlingen onderscheiden zowel onverdraagzaamheid als discriminatie in de samenleving.
  • 7.7 De leerlingen onderbouwen een eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen, thema’s en trends met betrouwbare informatie en geldige argumenten.

1ste graad B-stroom

  • 1.16 (attitudinaal) De leerlingen uiten hun gevoelens respectvol
  • 2.1 (BG) De leerling haalt het onderwerp en relevante informatie uit geschreven en gesproken niet-fictionele teksten in functie van doelgerichte informatieverwerking en communicatie.
  • 2.4 De leerlingen selecteren relevante informatie in geschreven en gesproken teksten in functie van doelgerichte informatieverwerking en communicatie.
  • 2.5 De leerlingen nemen eenvoudige notities bij het lezen en beluisteren van teksten in functie van doelgerichte informatieverwerking en communicatie.
  • 5.2 (attitudinaal) De leerlingen houden in interacties rekening met de opvattingen, fysieke en mentale grenzen en emoties van anderen
  • 7.4 De leerlingen lichten de mechanismen van vooroordelen, stereotypering, machtsmisbruik en groepsdruk toe.
  • 7.6 De leerlingen onderscheiden zowel onverdraagzaamheid als discriminatie in de samenleving.
  • 7.7 De leerlingen onderbouwen een eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen, thema’s en trends met betrouwbare informatie en geldige argumenten.

Downloads 👩‍🏫

Leraren handleiding Vrouwen in de ruimte

In deze handleiding vind je de uitleg en achtergrondinformatie terug om de verschillende lesfases uit te voeren.
De bundel bevat linken naar de padlet, video’s etc.
Achteraan in de bundel zijn er invulbladen en opdrachtenbladen voor de leerlingen.
Bij elke vragenbundel is er ook een antwoordenbundel voor de leerkracht.

Handleiding tijdelijk niet beschikbaar.

Quiz Vrouwen in de ruimte

Dit is de Quiz voor fase 9 met vragen en antwoorden.

Kaartjes deel 1 Vrouwen in de ruimte

Deze kaartjes horen bij lesfase 8.
Het is de bedoeling deze kaartjes af te drukken en uit te knippen.

Kaartjes deel 2 Vrouwen in de ruimte

Deze kaartjes horen bij lesfase 8.
Het is de bedoeling deze kaartjes af te drukken en uit te knippen.

Lesmateriaal: Vrouwen in de ruimte2025-01-24T11:10:35+01:00
8 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: aardobservaties en klimaatverandering

2024-09-23T11:49:41+02:00

Lesmateriaal SEC_Aardobservaties en klimaatverandering_Climate_Change_Initiative_ESA

Lesmateriaal: aardobservaties en klimaatveranderingen 🌐

Misconcepties rond klimaatverandering aanpakken en kritisch denken stimuleren.

Dit lespakket omvat activerende opdrachten en oefeningen voor leerlingen over aardobservaties en klimaatverandering. Hierbij leren ze hoe ze betrouwbare internetbronnen kunnen herkennen en gebruiken. Het doel hiervan is om leerlingen kritisch te laten denken en zo argumenten te verwerpen of te onderbouwen. Nog te vaak zijn er misconcepties over klimaatverandering bij de leerlingen aanwezig. Door o.a. een klasdiscussie en presentaties voor de klas, worden deze aangepakt.

✔️ Niveau: 2de en 3de graad secundair onderwijs (15-18 jaar)

✔️ Vakken/eindtermen: lichamelijk, geestelijk en emotioneel bewustzijn en gezondheid; digitale competentie en mediawijsheid; wiskunde, exacte wetenschappen en technologie; historisch bewustzijn, milieu, onderzoek, jurisdictie, …

✔️ Partners: ESERO Belgium, Universiteit Antwerpen, ESA

✔️ Editie: augustus 2020

Inhoud van de bundel 📖

Tijdens deze les wordt er een klasdiscussie gehouden om eventuele misconcepties bij de leerlingen te ontdekken. De leerkracht treedt als moderator op en a.d.h.v. enkele stellingen of vragen gaan de leerlingen in discussie met elkaar over klimaatverandering.

Vereiste lestijd: ongeveer 20 à 30 minuten.

Deze les overloopt enkele goede manieren om de kwaliteit van de site en van de inhoud ervan te beoordelen a.d.h.v. een aantal vragen. De leerlingen gebruiken deze vragenlijst om bronnen te vinden die informatie verschaffen over enkele bekende misconcepties bij leerlingen. Nadien presenteren ze hun bevindingen aan de klas.

Vereiste lestijd: ongeveer 50 à 60 minuten.

De leerkracht geeft les over het nut van satellieten, remote sensing en waarom satellieten in de lucht blijven “hangen”. Daarna maken de leerlingen zelf een timelapse over een fenomeen dat vanuit de ruimte zichtbaar is. M.b.v. een programma en enkele gerichte vragen, schrijven ze een werkstuk over hun zelfgekozen fenomeen. Nadien bekijken ze de banen van enkele NASA-satellieten in real time en zoeken ze informatie op over satellieten van NASA en ESA.

Vereiste lestijd: ongeveer 100 minuten.

De les begint met een korte quiz die de leerlingen individueel invullen. Als tweede opdracht lossen ze vragen op waarbij het belang van het aflezen van grafieken naar voren komt. Ten slotte gaan ze zelf stellingen van ‘climate deniers’ onderzoeken en verwerpen op een wetenschappelijke manier.

Vereiste lestijd: ongeveer 90 minuten.

Eindtermen tweede en derde graad secundair onderwijs

  • Competenties op het vlak van lichamelijk, geestelijk en emotioneel bewustzijn en op
    vlak van lichamelijke, geestelijke en emotionele gezondheid;
  • Competenties in het Nederlands;
  • Competenties in andere talen;
  • Digitale competentie en mediawijsheid;
  • Sociaal-relationele competenties;
  • Competenties inzake wiskunde, exacte wetenschappen en technologie;
  • Burgerschapscompetenties met inbegrip van competenties inzake samenleven;
  • Competenties met betrekking tot historisch bewustzijn;
  • Competenties met betrekking tot ruimtelijk bewustzijn;
  • Competenties inzake duurzaamheid;
  • Economische en financiële competenties;
  • Juridische competenties;
  • Leercompetenties met inbegrip van onderzoekscompetenties, innovatiedenken,
    creativiteit, probleemoplossend en kritisch denken, systeemdenken,
    informatieverwerking en samenwerken;
  • Zelfbewustzijn en zelfexpressie, zelfsturing en wendbaarheid;
  • Ontwikkeling van initiatief, ambitie, ondernemingszin en loopbaancompetenties;
  • Cultureel bewustzijn en culturele expressie.

De competenties die in het vetgedrukt staan, zijn toepasselijk voor het lespakket dat
vormgegeven zal worden. Aangezien er veel verschillende eindtermen overlappen met de
doelen die gesteld worden in het lespakket is dit zeker nuttig voor toekomstige leerlingen.

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal SEC_Voorpagina lerarengids_Aardobservaties en klimaatveranderingen_ESERO Be-VL

Lespakket “Aardobservatie en klimaatveranderingen”

In dit document vind je een lessenreeks bestaande uit 4 delen die bovenaan deze pagina reeds zijn aangebracht.
Elk deel is uitgerust met een boeiende werkvorm en belangrijke bijlagen.

Lesmateriaal SEC_Aardobservaties en klimaatveranderingen_Voorblad_Powerpoint Romote sensing bij aardobservaties

PowerPoint: les 3 “Aardobservatie”

Deze PowerPoint geeft in enkele slides de belangrijkste informatie die je nodig hebt om de werking van aardobservatie satellieten te begrijpen.

Lesmateriaal secundair: aardobservaties en klimaatverandering2024-09-23T11:49:41+02:00
Go to Top