17 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Lespakket Klimaat op school – op onderzoek in de bodem

2025-09-18T09:27:43+02:00

Lesmateriaal: Lespakket Klimaat op school – op onderzoek in de bodem

CurieuzeNeuzen kreeg eerder al heel wat aandacht: zijn buisjes voor stikstofdioxidemeting werden in 2018 over heel Vlaanderen opgehangen en de resultaten van luchtkwaliteit gretig gedeeld. In 2021 kwam Universiteit Antwerpen met een nieuw CurieuzeNeuzen project. Ditmaal werd er gekeken naar klimaatomstandigheden in en nabij de bodem: klimaatverandering maakt de zomers in Vlaanderen in het algemeen warmer en droger. Ook komt er steeds vaker extreem weer, zoals hevige regenval, voor. Onze kennis van droogtestress en wateropvangcapaciteit in beheerde bodems (tuinen, parken, weides, akkers) is echter beperkt. Voor het project ‘CurieuzeNeuzen in de Tuin’, een initiatief van Universiteit Antwerpen, De Standaard en tal van andere partners, rustten ruim vijfduizend Vlaamse gezinnen, bedrijven en scholen in 2021 (en sommigen ook in 2022) hun tuin uit met een bodemsensor. Deze sensoren geven een grootschalig beeld van de droogtestress en wateropnamecapaciteit in Vlaanderen en leveren belangrijke inzichten op rond weer

Dit lespakket bespreekt niet alleen de impact van toenemende weersextremen op het Vlaamse bodemklimaat, maar verhoogt ook het bewustzijn over de droogtegevoeligheid van onze bodem, waterschaarste en het ‘urban heat effect’ (steden warmen sneller op dan groene landschappen). Leerlingen leren met dit lespakket over het ecosysteem van de bodem en hoe dit beïnvloed wordt door het veranderende klimaat (o.a. droogte, extreem weer, en temperatuurverandering). Het lespakket behandelt zowel klimaatadaptatie als klimaatmitigatie. Dit lespakket kan gegeven worden in de vorm van aparte lesuren, meerdere lesuren achter elkaar of als een projectdag. Het lespakket is vakoverschrijdend. Voor een vlot verloop van klimaatonderwijs sta je er als leerkracht beter niet alleen voor.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: LO, leren leren, wiskunde, aardrijkskunde, natuurwetenschappen, Nederlands,

✔️ Partners: KlimaatLINK, U-Antwerpen, CurieuzeNeuzen

Inhoud van de bundel 📖

Praktisch – overzicht

DEEL 1

  • Presentaties – DEEL 1
  • Werkbladen – DEEL 1
  • Bijlages – DEEL 1
  • Documenten Uitbreiding – DEEL 1

DEEL 2

  • Werkbladen – DEEL 2
  • Bijlages – DEEL 2

DEEL 3

  • Presentaties – DEEL 3
  • Bijlages – DEEL 3
  • Werkbladen – DEEL 3

DEEL 4

  • Bijlages – DEEL 4
  • Werkbladen – DEEL 4

DEEL 5

  • Presentaties – DEEL 5
  • Werkbladen – DEEL 5
  • Bijlages – DEEL 5
  • Documenten Uitbreiding – DEEL 5

DEEL 6

  • Bijlages – DEEL 6
  • Presentaties – DEEL 6
  • Werkbladen – DEEL 6

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Lespakket Klimaat op school – op onderzoek in de bodem2025-09-18T09:27:43+02:00
15 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal secundair: Biodiversiteit en habitatverlies

2025-09-15T11:07:41+02:00

Lesmateriaal: Biodiversiteit en habitatverlies

Deze reeks activiteiten begint met een leesopdracht waarin woordenschat en ideeën worden geïntroduceerd die belangrijk zijn om de relatie tussen klimaatverandering en ecosystemen te bestuderen.
Een veldonderzoek van een lokaal gebied, dat kan worden uitgevoerd met zelfgemaakte apparatuur, wordt uitgebreid met een meting van de biodiversiteit die later kan worden gebruikt om de waarschijnlijke veerkracht van verschillende regio’s te vergelijken.
In de laatste activiteit gebruiken de leerlingen de Climate from Space web applicatie om na te gaan hoe een reeks geschikte factoren die de habitat van een plaatselijke soort beschrijven, zijn veranderd, en dit in verband te brengen met recente en potentiële veranderingen in de populatie van de soort.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: Natuurwetenschappen, wiskunde, STEM, digitale competenties,duurzaamheid, Nederlands, ruimtelijk bewustzijn

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Overzicht
Samenvatting van de activiteiten
Climate from Space
Klimaat en biodiversiteit: achtergrondinformatie

Activiteit 1: Kernideeën
Activiteit 2: Het meten van biodiversiteit
Activiteit 3: Lokale habitats

Leerlingen werkblad 1
Leerlingen werkblad 2
Leerlingen werkblad 3

Informatieblad 1

Links

Lesmateriaal secundair: Biodiversiteit en habitatverlies2025-09-15T11:07:41+02:00
12 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal basisonderwijs: Land in gevaar

2025-09-12T16:43:48+02:00

Lesmateriaal: Land in gevaar

De vooruitzichten voor het bestaan op kleine eilanden

In deze reeks activiteiten leren leerlingen over de oorzaken en mogelijke gevolgen van de stijging van de zeespiegel, terwijl ze tegelijkertijd wetenschappelijke basisvaardigheden ontwikkelen.

De eerste activiteit introduceert de context door na te denken over de mogelijke toekomst van het eiland Kiribati en is gekoppeld aan een oefening om instructieve schrijfvaardigheid te ontwikkelen.

Praktische activiteiten over twee van de belangrijkste factoren die bijdragen tot de stijging van het zeespiegel bieden de gelegenheid om te bespreken hoe modellen in de wetenschap worden gebruikt.

In de laatste activiteit gebruiken de leerlingen echte satellietgegevens om de temperatuur van het zeeoppervlak, veranderingen in de gemiddelde zeespiegel en de relatie daartussen te onderzoeken.

✔️ Niveau: Basisonderwijs

✔️ Vakken: Aardrijkskunde, ICT, Wetenschap en Techniek, Wiskunde, Nederlands

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Overzicht
Samenvatting van de activiteiten
Climate from Space
Klimaat en zeespiegel: achtergrondinformatie

Activiteit 1: Land in gevaar
Activiteit 2: Het smelten van ijs
Activiteit 3: het opwarmen van water
Activiteit 4: Warme en koude zeeën

Leerlingen werkblad 1
Leerlingen werkblad 2
Leerlingen werkblad 3
Leerlingen werkblad 4

Informatieblad 1

Links

Lesmateriaal basisonderwijs: Land in gevaar2025-09-12T16:43:48+02:00
12 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal basisonderwijs: Is ozon goed of slecht?

2025-09-12T16:34:12+02:00

Lesmateriaal: Is ozon goed of slecht?

De ontdekking van het in de ozonlaag van Antarctica

In deze reeks activiteiten leren de leerlingen over ozon en de effecten – goede en slechte – die het heeft op het leven op aarde. De eerste activiteit geeft een overzicht van deze effecten, schetst hoe ozon wordt gemeten en introduceert het verhaal van het gat in de ozonlaag van Antarctica. Er is een praktische activiteit waarbij de effectiviteit van zonnebrandcrème wordt onderzocht. In de laatste activiteit gebruiken de leerlingen echte satellietgegevens om na te gaan hoe de ozonconcentratie de afgelopen decennia over de hele wereld is veranderd.

✔️ Niveau: Basisonderwijs

✔️ Vakken: Aardrijkskunde, ICT, Wetenschap en Techniek, Wiskunde, Nederlands

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Overzicht
Samenvatting van de activiteiten
Climate from Space
Ozon in de atmosfeer: achtergrondinformatie

Activiteit 1: Waarom is ozon belangrijk?
Activiteit 2: Hoe goed is mijn zonnebrandcrème?
Activiteit 3: Het gat in de ozonlaag

Leerlingen werkblad 1
Leerlingen werkblad 2
Leerlingen werkblad 3

Informatieblad 1
Informatieblad 2

Links

Lesmateriaal basisonderwijs: Is ozon goed of slecht?2025-09-12T16:34:12+02:00
1 jul 2025 jul 2025

Lesmateriaal: Programmeer een klasgenoot om een missie op de maan te voltooien

2025-07-01T13:02:04+02:00

Lesmateriaal: Programmeer een klasgenoot om een missie op de maan te voltooien.

Missie op de maan

Deze activiteit laat de leerlingen kennismaken met logisch denken door het plannen, testen en uitvoeren van een eenvoudige missie op de maan. De leerlingen werken in tweetallen en spelen om de beurt de rol van “missiecontroleur” en “zwerver”. De ene leerling geeft commando’s waarmee de andere blindelings over het maanoppervlak kan navigeren. Ze moeten een vaste route volgen om obstakels te vermijden, opdrachten uitvoeren en veilig op hun eindbestemming aankomen.

✔️ Niveau: basisonderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Mens en maatschappij (Mens, Ruimte), Nederlands (Lezen, Spreken, Taalbeschouwing), Wiskunde (Meetkunde), Sociale vaardigheden (domein relatiewijzen), Lichamelijke opvoeding (Motorische competenties),

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Info over de lesbundel

Samenvatting van de activiteiten

Activiteit 1: Missieplanning

Activiteit 2: Ontwerp en test je missie

Activiteit 3: Kun je op de maan leven?

Werkbladen voor leerlingen

Links

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Programmeer een klasgenoot om een missie op de maan te voltooien2025-07-01T13:02:04+02:00
30 jun 2025 jun 2025

Lesmateriaal: Het verschil begrijpen tussen weer en klimaat

2025-06-30T16:28:25+02:00

Lesmateriaal: Het verschil begrijpen tussen weer en klimaat

Weer en Klimaat

In deze reeks activiteiten leren de leerlingen het verschil tussen weer en klimaat. Ze zullen verschillende klimaatzones identificeren en hun eigen weergegevens verzamelen. Ze zullen dagelijkse en maandelijkse metingen van de luchttemperatuur analyseren en vergelijken. Ten slotte zullen ze verschillende klimaatscenario’s leren kennen en nagaan wat dit betekent voor de gemiddelde maandtemperaturen in hun gebied/land.

✔️ Niveau: basisonderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Nederlands (Taalbeschouwing), Wetenschap en techniek (Natuur), Wiskunde (Meten, Strategieën en probleemoplossende vaardigheden), ICT,

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Info lesbundel

Activiteitenoverzicht

Inleiding

Activiteit 1: Is het weer of klimaat?

Activiteit 2: Weer Detectives

Activiteit 3: Klimaat Reporters

Leerlingenbundel

Links

Bijlage 1

Bijlage 2

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Het verschil begrijpen tussen weer en klimaat2025-06-30T16:28:25+02:00
5 nov 2024 nov 2024

Paxi video’s

2025-01-13T16:18:50+01:00

Lesmateriaal: PAXI in de ruimte

Paxi is een ontdekkingsreiziger van een andere planeet. De alien heeft het ruimteschip in een baan om de aarde geparkeerd en is met een parachute naar de aarde gekomen om ons te ontmoeten: de mensheid. Ontdek alle avonturen van Paxi in onderstaande video’s en lees de rest van het Paxi verhaal via deze link.

✔️ Niveau: lager onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: STEM

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA education, European Space Agency

PAXI filmpjes 🎬

Rosetta filmpjes 🎬

In het Engels

Paxi video’s2025-01-13T16:18:50+01:00
9 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: Ruimteschip aarde

2025-03-26T11:29:17+01:00

Lesmateriaal: Ruimteschip Aarde 🌍

Weer en klimaat hebben veel met elkaar gemeen, maar zijn toch niet hetzelfde. Zo is weer de toestand van de atmosfeer op een bepaald moment, terwijl klimaat een gemiddelde is van de verschillende meteorologische metingen over 30 jaar. In deze les leren de leerlingen eerst het verschil tussen weer en klimaat. Daarna kruipen ze in de huid van meteorologen en verrichten ze zelf weermetingen. Door ook binnen te meten leggen ze de relatie tussen het microklimaat in de klas.

✔️ Niveau: 1ste graad secundair onderwijs (12-14 jaar)

✔️ Vakken/eindtermen: STEM

✔️ Partners: ESERO Belgium, NEMO, ESA, NSO, SPACE EXPO, WNF, ESERO Netherlands

✔️ Editie: augustus 2020

Downloads 👩‍🏫

Lesmateriaal secundair: Ruimteschip aarde2025-03-26T11:29:17+01:00
9 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal basisonderwijs: het broeikaseffect

2025-03-26T14:25:53+01:00

Lesmateriaal: Het broeikaseffect 🥵

Het stijgen van de zeespiegel, klimaatveranderingen, koolstofdioxide-uitstoot, het zijn termen die leerlingen waarschijnlijk regelmatig hebben gehoord. Die begrippen heb- ben allemaal te maken met het broeikaseffect. Maar vaak wordt niet precies uitgelegd wat ze betekenen. In deze les onderzoeken de leerlingen de begrippen en leren ze wat het broeikaseffect is.

✔️ Niveau: 3de graad basisonderwijs (10-12 jaar)

✔️ Vakken/eindtermen: Wetenschappen en techniek (Natuur, Techniek), Wiskunde (Meten)

✔️ Partners: ESERO Netherlands, ESERO Belgium, KNMI, NEMO science center, ESA

✔️ Editie: juni 2020

Downloads 👩‍🏫

Lesmateriaal basisonderwijs: het broeikaseffect2025-03-26T14:25:53+01:00
9 jul 2024 jul 2024

Lesmateriaal secundair: leven zoeken op Mars

2025-03-27T17:04:45+01:00

Lesmateriaal: leven zoeken op Mars 👽

Zijn wij alleen in het heelal? Of is er buitenaards leven? En zo ja, kan dat dan op Mars zijn?

De vraag of er leven is buiten de Aarde en welk leven dat dan zou zijn, is één van de grootste wetenschappelijke en filosofische vragen van de mensheid. Ook je leerlingen houden zich hier graag mee bezig. Deze lessen over leven zoeken op Mars bieden een ontdekkingstocht in de achtergrondkennis die we nodig hebben als we met deze belangrijke vraag willen bezig zijn.

✔️ Niveau: 1ste en 2de graad secundair onderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Natuurwetenschappen, Filosofie

✔️ Partners: UCLL Lerarenopleiding, iSTEM inkleuren, SSVI in a box, ESERO Belgium

✔️ Editie: december 2021

Inhoud van de bundel 📖

  1. Vragen stellen over de ruimte en Mars
  2. Centrale verwonderingsvraag
  3. Bijlage: Onderzoekend leren
  4. Bijlage: Ontwerpend leren
  1. Filosofisch gesprek: Leven in de ruimte?
  2. Wat zijn de kenmerken van leven?
  3. Wat is nodig om leven te laten ontstaan?
  4. Leefbare zone bij een ster: Goldilockszone.
  5. De invloed van de atmosfeer
  6. Samenvattend.
  1. Hoe ver is Mars?
  2. De Astronomische Eenheid
  3. Machten van 10
  4. Schaalmodel van het zonnestelsel
  5. Reizen naar Mars
  6. Samenvattend

Bijlage: De schaalfactor berekenen met excel

  1. Kijken naar Mars.
  2. Het verschil tussen een ster en een planeet.
  3. Eigenschappen van een goede telescoop:
    De telescoop van Christiaan Huygens.
    De onderdelen van een telescoop.
    Eigenschappen van een goede telescoop
  4. Spiegels en lenzen in een telescoop:
    Vlakke spiegels.
    Sferische holle spiegels.
    Bolle lenzen.
    Stralengang bij een lenzentelescoop.
    Stralengang bij en spiegeltelescoop.
  5. De voor- en nadelen van spiegel- en lenzentelescopen:
    Lenzentelescopen.
    Spiegeltelescopen.
  6. Ontwerp en bouw van een eigen telescoop.
  7. Samenvattend

Is er water op Mars (geweest)? Geologisch onderzoek.

  1. Onderzoek op Mars
  2. Marsonderzoek met behulp van satellietbeelden:
    Satellietbeelden van Mars en de Aarde vergelijken
    Poolkappen op Mars.
  3. Wat vertelt de kleur van Mars over de aanwezigheid van water?
    Roest.
    De kleur van Mars.
    Is er water (geweest) op Mars?
  4. Zijn er nog andere gesteenten die op de aanwezigheid van water kunnen wijzen?
    Carbonaatgesteenten: Wat?
    Hoe ontstaan carbonaatgesteenten?
    Hoe kunnen we onderzoeken of een gesteente een carbonaatgesteente is?
    Onderzoek naar carbonaatgesteenten op Mars.
  5. Marsrovers
  6. Samenvattend
  1. De pitch.
  2. Leven op Mars en …. STEM-beroepen?!?
  3. Verklarende woordenlijst

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Bouwsteen 0: Centrale verwonderingsvraag

Denk na over de uitgestrektheid van het heelal en onze plaats daarin, en stel vragen over de ruimte en Mars. Je maakt kennis met de centrale verwonderingsvraag voor dit thema.
In de bijlagen worden ook de principes van onderzoekend en ontwerpend leren nog eens herhaald.

Bouwsteen 1: Leven: wat? waar?

Denk na over:

  • De kenmerken van leven,
  • De voorwaarden nodig om leven te laten ontstaan
  • De omstandigheden waaronder buitenaards leven zou kunnen bestaan,
  • De gelijkenissen en verschillen tussen Mars en de Aarde en het belang ervan voor leven,
  • Mogelijk leven op Mars, vroeger en nu.

Bouwsteen 2: Hoe ver is Mars?

  • De grootteordes van de afstanden in ons zonnestelsel inschatten en hierbij machten van 10 gebruiken;
  • Leren wat de Astronomische Eenheid is en deze ook gebruiken;
  • Wat een schaalfactor is en hoe je een goede schaalfactor kiest;
  • Een correct schaalmodel van het zonnestelsel ontwerpen en realiseren volgens de principes van ontwerpend leren;
  • Excel leren gebruiken om handig een schaalfactor te berekenen;
  • Leren begrijpen wat de gevolgen van de afstand tussen de Aarde en Mars zijn voor het Marsonderzoek.

Bouwsteen 3: Kijken naar Mars?

  • Observeer de sterrenhemel met Stellarium;
  • Leer het verschil tussen een ster en een planeet;
  • Leer de belangrijkste onderdelen van een telescoop kennen;
  • Leer wat de eigenschappen van een goede telescoop zijn;
  • Leer dat er 2 belangrijke soorten telescopen bestaan: spiegeltelescopen en lenzentelescopen;
  • Leer de werking van de spiegel- en lenzentelescoop begrijpen;
  • Leer een belangrijke basiseigenschap van vlakke spiegels;
  • Onderzoek een belangrijke basiseigenschap van sferische holle spiegels;
  • Onderzoek een belangrijke basiseigenschap van bolle lenzen;
  • Leer op een geïnformeerde manier een keuze maken tussen de verschillende soorten telescopen;
  • Bouw zelf een telescoop volgens de principes van ontwerpend leren.

Bouwsteen 4: Geologisch onderzoek

  • Onderzoek de onderzoeksvraag: Is er water op Mars (geweest)?;
  • Bestudeer gericht satellietbeelden van Mars;
  • Leer wat droog ijs is;
  • Leer waarom Mars zijn typische kleur heeft;
  • Leer wat de kleur van Mars ons vertelt over de aanwezigheid van water;
  • Leer wat carbonaten zijn en hoe carbonaten ontstaan;
  • Onderzoek de aanwezigheid van carbonaten in gesteenten;
  • Leer wat carbonaten ons vertellen over de aanwezigheid van water op Mars;
  • Leer over Marsrovers en welke informatie ze ons kunnen geven over Mars.

Bouwsteen 5: Besluit

  • Samenvatten wat je bijgeleerd hebt;
  • Zicht krijgen op de verscheidenheid van STEM;
  • Aangeven wat jou ligt in STEM aan de hand van dit project;
  • Jouw STEM-profiel voor dit project opstellen;
  • Op zoek gaan naar beroepen die iets met STEM te maken.

Lesmateriaal secundair: leven zoeken op Mars2025-03-27T17:04:45+01:00
Go to Top