23 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Smaak in de ruimte

2025-09-23T10:49:56+02:00

Lesmateriaal: Smaak in de ruimte

Ontdek de smaaksensaties op de tong en experimenteer om te zien welke zintuigen de smaak beïnvloeden.

Astronauten moeten al hun eten en drinken meenemen naar het internationale ruimtestation (ISS). Eten is een belangrijk onderdeel van het moreel van de bemanning en het enige gemeenschappelijke moment waarop zij zowel een maaltijd als een gesprek met elkaar delen. De verminderde zwaartekracht in het ISS en de beperkte ruimte hebben fysiologische en milieu-effecten op de smaak van voedsel.
In deze activiteit zullen teams de smaaksensaties op de tong onderzoeken en experimenten uitvoeren om te zien welke zintuigen de smaak beïnvloeden.

✔️ Niveau: basisonderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Wetenschap en techniek, teamwerk, communicatie, problemen oplossen

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Snelle feiten 📖

Onderwerp: Bij deze activiteit gaan de leerlingen onderzoeken en ontdekken welke variabelen invloed hebben op hun eigen smaakbeleving
Lestijd: 45 min x 1 à 2
Benodigde materialen:

Deel 1:

      • 4 schone containers, tenminste
      • 1 liter groot, gelabeld van 1 tot 4
      • Zout
      • Suiker
      • Citroensap
      • Grapefruitsap
      • Water
      • Plastic bekers
      • Per groep van 2:
        • 4 kleine wegwerpbekertjes + water om de mond te spoelen
        • 4 druppelaars
        • 1 marker
        • Werkbladen voor studenten
        • Kleine handspiegel
        • Vergrootglas

Deel 2:

      • Per klas:
        • Computer met internettoegang
        • LCD projector
      • Per groep van 2:
        • 6 gesloten containers met
          voedselartikelen
        • 3 druppelaars of spuiten plus
          3 plastic lepels
        • Water
        • Blinddoek
        • (Optioneel) Paar wegwerphandschoenen
        • Leerlingenblad en gegevensblad voor de activiteit

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Smaak in de ruimte2025-09-23T10:49:56+02:00
17 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Lespakket Klimaat op school – op onderzoek in de bodem

2025-09-18T09:27:43+02:00

Lesmateriaal: Lespakket Klimaat op school – op onderzoek in de bodem

CurieuzeNeuzen kreeg eerder al heel wat aandacht: zijn buisjes voor stikstofdioxidemeting werden in 2018 over heel Vlaanderen opgehangen en de resultaten van luchtkwaliteit gretig gedeeld. In 2021 kwam Universiteit Antwerpen met een nieuw CurieuzeNeuzen project. Ditmaal werd er gekeken naar klimaatomstandigheden in en nabij de bodem: klimaatverandering maakt de zomers in Vlaanderen in het algemeen warmer en droger. Ook komt er steeds vaker extreem weer, zoals hevige regenval, voor. Onze kennis van droogtestress en wateropvangcapaciteit in beheerde bodems (tuinen, parken, weides, akkers) is echter beperkt. Voor het project ‘CurieuzeNeuzen in de Tuin’, een initiatief van Universiteit Antwerpen, De Standaard en tal van andere partners, rustten ruim vijfduizend Vlaamse gezinnen, bedrijven en scholen in 2021 (en sommigen ook in 2022) hun tuin uit met een bodemsensor. Deze sensoren geven een grootschalig beeld van de droogtestress en wateropnamecapaciteit in Vlaanderen en leveren belangrijke inzichten op rond weer

Dit lespakket bespreekt niet alleen de impact van toenemende weersextremen op het Vlaamse bodemklimaat, maar verhoogt ook het bewustzijn over de droogtegevoeligheid van onze bodem, waterschaarste en het ‘urban heat effect’ (steden warmen sneller op dan groene landschappen). Leerlingen leren met dit lespakket over het ecosysteem van de bodem en hoe dit beïnvloed wordt door het veranderende klimaat (o.a. droogte, extreem weer, en temperatuurverandering). Het lespakket behandelt zowel klimaatadaptatie als klimaatmitigatie. Dit lespakket kan gegeven worden in de vorm van aparte lesuren, meerdere lesuren achter elkaar of als een projectdag. Het lespakket is vakoverschrijdend. Voor een vlot verloop van klimaatonderwijs sta je er als leerkracht beter niet alleen voor.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: LO, leren leren, wiskunde, aardrijkskunde, natuurwetenschappen, Nederlands,

✔️ Partners: KlimaatLINK, U-Antwerpen, CurieuzeNeuzen

Inhoud van de bundel 📖

Praktisch – overzicht

DEEL 1

  • Presentaties – DEEL 1
  • Werkbladen – DEEL 1
  • Bijlages – DEEL 1
  • Documenten Uitbreiding – DEEL 1

DEEL 2

  • Werkbladen – DEEL 2
  • Bijlages – DEEL 2

DEEL 3

  • Presentaties – DEEL 3
  • Bijlages – DEEL 3
  • Werkbladen – DEEL 3

DEEL 4

  • Bijlages – DEEL 4
  • Werkbladen – DEEL 4

DEEL 5

  • Presentaties – DEEL 5
  • Werkbladen – DEEL 5
  • Bijlages – DEEL 5
  • Documenten Uitbreiding – DEEL 5

DEEL 6

  • Bijlages – DEEL 6
  • Presentaties – DEEL 6
  • Werkbladen – DEEL 6

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Lespakket Klimaat op school – op onderzoek in de bodem2025-09-18T09:27:43+02:00
16 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Energie van een astronaut

2025-09-16T16:49:04+02:00

Lesmateriaal: Energie van een astronaut

Onderzoek gezonde voedingskeuzes en caloriebehoeften voor leven op aarde versus leven in de ruimte.

Het leven en werk in een omgeving van verminderde zwaartekracht verandert de voedingsbehoeften van astronauten. Door de specifieke voedingsbehoeften van astronauten op het ISS te bestuderen kunnen voedingswetenschappers erachter komen wat er nodig is voor goede voeding tijdens langdurige ruimteverkenningen. Vanwege botverlies dat wordt veroorzaakt door de microzwaartekracht tijdens ruimtevluchten moet bijvoorbeeld tijdens lange missies extra vitamine D worden ingenomen. Voedingswetenschappers en voedingsdeskundigen moeten menu’s plannen die de lichamen van astronauten tijdens lange missies gevoed en gezond houden voor het werk in de ruimte. Astronauten helpen zelf bij het plannen van hun menu’s door op aarde in panels voedsel te proeven voordat ze op missie naar het ISS gaan. Dit helpt de voedingswetenschappers en voedingsdeskundigen doordat ze kunnen letten op de voorkeuren van astronauten als ze hun evenwichtige menu plannen.

✔️ Niveau: basisonderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Wetenschap en techniek

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Snelle feiten 📖

Onderwerp: Relatie tussen organismen en tussen organismen en omgevingsfactoren in een biotoop, Energiebronnen en voedingsstoffen; Systematische en methodische benadering van wetenschappelijke en technologische problemen, Onderzoekende houding
Lestijd: 45 min x 3
Benodigde materialen: labels met voedingsinformatie voor wit-, mais- en volkorenbrood; computer met internet; schildersplakband;  gekleurde stroken papier;  voedsel of voedselverpakkingen uit de zes voedselgroepen; LCD-projector of overheadprojector;  een leeg vel papier

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Energie van een astronaut2025-09-16T16:49:04+02:00
16 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Levende botten, sterke botten

2025-09-16T16:34:18+02:00

Lesmateriaal: Levende botten, sterke botten

Hoe kan ik een botmodel maken dat sterk is en gewicht kan houden?

Astronauten hebben sterke botten nodig zodat ze de lichamelijke uitdagingen aan kunnen die hun lichamen in de ruimte ondervinden. Hoe langer astronauten in de ruimte zijn, hoe zwakker hun botten worden, door een gebrek aan ladende krachten (de zwaartekracht die aan het lichaam trekt). De botten onder het middel worden het meest beïnvloed door omgevingen met verminderde zwaartekracht, en de botten in deze gebieden lopen de meeste kans op botverlies tijdens ruimtevluchten. Het is voor astronauten belangrijk om voor, tijdens en na hun ruimtevlucht te trainen om hun hele leven sterke botten te houden. Een dieet met calcium en vitamine D helpt astronauten ook om sterke botten te houden.

✔️ Niveau: basisonderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Wetenschap en techniek

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Snelle feiten 📖

Onderwerp: Menselijk lichaam, Fysieke functies van de mens; Systematische en methodische benadering van wetenschappelijke en technologische problemen, Ontwerpend leren
Lestijd: 45 min x 2
Benodigde materialen: duimstok; weegschaal; stapelbare gramgewichten; kleine hersluitbare plastic zakjes; gekookte, schone, droge kippenbotten; linialen met centimeters; steekkaarten; doorzichtig cellofaanplakband; kartonnen vierkantjes; boeken of stapels papier; aquariumgrind; rode pennen; vergrootglazen

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Levende botten, sterke botten2025-09-16T16:34:18+02:00
16 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal secundair: Urban Hotspots

2025-09-16T14:15:02+02:00

Lesmateriaal: Urban Hotspots

In deze reeks activiteiten zullen de leerlingen leren hoe de gebouwde omgeving het stedelijk hitte-eilandeffect beïnvloed en hoe aardobservatie kan worden gebruikt om dit effect te monitoren en pogingen om het te verminderen te ondersteunen.
In de eerste activiteit verkennen de leerlingen visuele temperatuurgegevens van een stad; en gebruiken die om enkele oorzaken van stedelijke hitte-eilanden te
identificeren.
De tweede activiteit introduceert de principes achter het meten van de temperatuur van het landoppervlak; en past dit toe op het berekenen van het effect van het gebruik van verschillende materialen in steden.
In de laatste activiteit gebruiken de leerlingen de Climate from Space webapplicatie en gedownloade gegevens om temperaturen en trends in een stedelijke en omgeving te vergelijken met die in een landelijke omgeving.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: Natuurwetenschappen, digitale competenties, ruimtelijk bewustzijn, wiskunde, STEM

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Urban (stedelijke hotspots: Overzicht
Samenvatting van de activiteiten
Webapplicatie ‘Climate from space’
Opwarming van steden: achtergrondinformatie

Oefening 1: Urban (stedelijke) hotspots
Oefening 2: Straling en temperatuur
Oefening 3: Stad en land

Werkblad 1: Urban (stedelijke) hotspots
Werkblad 2: Straling en temperatuur
Werkblad 3: Stad en land

Informatieblad 1: Stedelijke hotspots
Informatieblad 2: Straling en temperatuur

Links

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal secundair: Urban Hotspots2025-09-16T14:15:02+02:00
16 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal secundair: Planetaire warmtepompen

2025-09-16T13:57:57+02:00

Lesmateriaal: Planetaire warmtepompen

Door het volgen van deze reeks activiteiten leren de leerlingen hoe de oceaancirculatie het klimaat beïnvloedt.
In de inleidende activiteit voeren zij berekeningen uit om te vergelijken wat het relatieve effect van de opwarming van de aarde is op de atmosfeer en de oceanen.
Door middel van een praktische activiteit, waarbij gebruik wordt gemaakt van gemakkelijk verkrijgbare apparatuur, onderzoeken de leerlingen hoe water met verschillende temperaturen lagen kunnen vormen in de oceaan. Met deze informatie kunnen ze vervolgens onderzoeken wat het effect van veranderingen in het
zoutgehalte zal zijn op de stratificatie.
In de laatste activiteit gebruiken de leerlingen de webtoepassing Climate from Space om meer te weten te komen over de Golfstroom.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: Natuurwetenschappen, digitale competenties, ruimtelijk bewustzijn, wiskunde, STEM

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Planetaire warmtepompen: Overzicht
Samenvatting van de activiteiten
Klimaat vanuit de ruimte
Oceanen en klimaat: achtergrondinformatie

Oefening 1: Planetaire warmtepompen
Oefening 2: Stijgend en dalend water
Oefening 3: De golfstroom

Werkblad 1: Planetaire warmtepompen
Werkblad 2: Stijgend en dalend water
Werkblad 3: De golfstroom

Informatieblad 1: Planetaire warmtepompen
Informatieblad 2: Temperatuur en diepte van de oceaan

Links

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal secundair: Planetaire warmtepompen2025-09-16T13:57:57+02:00
16 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal Climate Detectives: Hoe onderzoeksvraag opstellen

2025-09-16T14:15:56+02:00

Lesmateriaal: Hoe onderzoeksvraag opstellen

Tijdens het project Climate Detectives doorlopen leerlingen drie fasen. In de eerste fase formuleren ze een onderzoeksvraag: haalbaar binnen de beschikbare tijd, passend bij hun niveau en gebaseerd op beschikbare data.

Om dit proces te ondersteunen, is er een handige placemat ontwikkeld. Met behulp van gerichte vragen helpt deze leerlingen om hun ideeën te ordenen en samen tot een sterke onderzoeksvraag te komen. Zo wordt het formuleren van de juiste vraag overzichtelijk, uitdagend én inspirerend.

Met dit hulpmiddel begeleidt u uw leerlingen effectief in hun eerste stappen als jonge onderzoekers en legt u een stevige basis voor de volgende fasen van het project.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: STEM

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud 📖

Placemat met gerichte vragen voor het bekomen van een ultieme onderzoeksvraag.

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal Climate Detectives: Hoe onderzoeksvraag opstellen2025-09-16T14:15:56+02:00
15 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal secundair: Het ritme van de planeet opmeten

2025-09-15T17:06:15+02:00

Lesmateriaal: Het ritme van de planeet opmeten

In deze reeks oefeningen zullen de leerlingen leren hoe gegevens door sensoren worden verzameld en hoe de baan van een satelliet van invloed is op de details die hierdoor worden verkregen.
Een op tekst gebaseerde oefening introduceert het concept van teledetectie en bekijkt hoe sensoren en satellieten in verschillende banen kunnen worden afgestemd op de beoogde toepassing.
Dit wordt gevolgd door een wiskundige oefening waarin factoren worden onderzocht die van invloed zijn op de mate van detail die zichtbaar is opeen satellietbeeld.
In de laatste oefening gebruiken de leerlingen de webtoepassing Climate from Space om een reeks klimaatvariabelen tijdens El Niño- en La Niña-gebeurtenissen te onderzoeken.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: Natuurwetenschappen, digitale competenties, ruimtelijk bewustzijn

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Het ritme van de planeet opmeten: Overzicht
Samenvatting van de oefeningen
Klimaat vanuit de ruimte
Het observeren van de aarde vanuit de ruimte: achtergrondinformatie

Oefening 1: Het ritme van de planeet
Oefening 2: Wat kunnen we zien vanuit de ruimte?
Oefening 3: El Niño en La Niña

Werkblad 1: Het ritme van de planeet
Werkblad 2: Wat kunnen we zien vanuit de ruimte?
Werkblad 3: El Niño en La Niña

Informatieblad 1: Het ritme van de planeet

Links

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal secundair: Het ritme van de planeet opmeten2025-09-15T17:06:15+02:00
15 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal secundair: Een doorvaart opent

2025-09-15T14:22:41+02:00

Lesmateriaal: Een doorvaart opent

Arctisch zee-ijs en klimaatverandering

In deze reeks activiteiten zullen de leerlingen ontdekken welke belangrijke rol het Arctische zee-ijs speelt in het klimaatsysteem van de aarde in de context van de Noordwestelijke Doorvaart.
De eerste activiteit is een wiskundig onderzoek naar de smeltsnelheid van zee-ijs om te illustreren wat bedoeld wordt met Arctische versterking.
Een praktisch onderzoek biedt de gelegenheid om te bespreken hoe modellen in de wetenschap worden gebruikt en na te denken over de moeilijkheden om de effecten van klimaatverandering te meten en te voorspellen.
De leerlingen gebruiken vervolgens de Climate from Space web applicatie om seizoensgebonden en langetermijntrends in de omvang van het zee-ijs en de temperatuur van het zeeoppervlak te onderzoeken.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: Natuurwetenschappen, digitale competenties, ruimtelijk bewustzijn

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Overzicht
Samenvatting van de activiteiten
Klimaat vanuit de ruimte
Zee-ijs en klimaat: achtergrondinformatie

Activiteit 1: Hoe snel smelt het zee-ijs?
Activiteit 2: Oceaantemperatuur en ijssmeltsnelheid
Activiteit 3: De Noordwestelijke doorvaart

Werkblad 1
Werkblad 2
Werkblad 3

Informatieblad 1
Informatieblad 2
Informatieblad 3

Links
Bijlage: Wist je dat?

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal secundair: Een doorvaart opent2025-09-15T14:22:41+02:00
15 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal secundair: De pols van de planeet nemen

2025-09-15T13:10:33+02:00

Lesmateriaal: De pols van de planeet nemen

In deze reeks activiteiten zullen de leerlingen leren hoe verschillende soorten elektromagnetische straling worden gebruikt om waar te nemen hoe onze planeet verandert. De eerste activiteit geeft een overzicht van de gebieden van het elektromagnetisch spectrum en schetst hoe deze worden gebruikt bij aardobservatie.
In de tweede activiteit leren de leerlingen wat valse-kleurenbeelden zijn en gebruiken ze gegevens van een aardobservatiesatelliet om dergelijke beelden te maken en zo een veranderend gebied te onderzoeken.
In de laatste activiteit combineren de leerlingen deze techniek met klimaatgegevens van andere satellieten om een gedetailleerd verslag over een grote overstroming of droogte te produceren.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: Natuurwetenschappen, digitale competenties, ruimtelijk bewustzijn

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Pols van de planeet nemen: Overzicht
Samenvatting van de activiteiten
Klimaat vanuit de ruimte
Monitoren van de aarde vanuit de ruimte: achtergrondinformatie

Activiteit 1: De pols van de planeet nemen
Activiteit 2: Zien door kleuren
Activiteit 3: ‘Climate from space’ verkennen

Werkblad 1: De pols van de planeet nemen
Werkblad 2: Zien door kleuren
Werkblad 3: ‘Climate from space’ verkennen

Informatieblad 1: Zien door kleuren

Links

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal secundair: De pols van de planeet nemen2025-09-15T13:10:33+02:00
Go to Top