Zaterdag 1 november 2025 – Elk jaar op 1 november herdenken christenen wereldwijd alle heiligen. Maar waarom precies deze datum? Het antwoord ligt op het snijvlak van geschiedenis, cultuur en astronomie.

Historische oorsprong

In de vroege christelijke kerk werden martelaren herdacht op de dag van hun dood. Naarmate het aantal martelaren toenam, ontstond de behoefte aan een algemene feestdag voor alle heiligen.

• In Rome wijdde paus Bonifatius IV rond 610 het Pantheon aan de Maagd Maria en alle martelaren, oorspronkelijk op 13 mei.
• Later verplaatste paus Gregorius III (731–741) deze viering naar 1 november in een kapel van de Sint-Pietersbasiliek.
• Paus Gregorius IV (827–844) breidde deze datum uit naar de hele christelijke wereld.

De keuze van 1 november was dus deels liturgisch, maar ook cultureel en astronomisch geïnspireerd.

Astronomische context

1 november valt in de late herfst in het noordelijk halfrond, een periode van dalende daglengte en toenemende nacht. Wetenschappelijk gezien:

• Daglengte: Rond 1 november is de dag in België gemiddeld ongeveer 9 uur en 40 minuten, terwijl de nacht 14 uur en 20 minuten duurt. De dagen worden hierdoor zichtbaar korter dan in september, na de herfst-equinox.

• Zonshoogte: De middagzon staat op deze datum relatief laag aan de hemel (ongeveer 31° boven de horizon in Brussel), wat bijdraagt aan langere schaduwen en minder direct zonlicht.

• Seizoenscyclus: Dit markeert de overgang naar de winterperiode, wat historisch werd gezien als een tijd van introspectie en herdenking van overledenen.

Deze astronomische factoren versterken de symboliek van de dag: lichtpuntjes in de donkere periode van het jaar. Het menselijke ritueel van dodenherdenking sluit aan bij de natuurlijke cycli van zon en seizoenen.

Culturele verbindingen

De datum ligt dicht bij het Keltische Samhain (31 oktober – 1 november), dat het einde van de oogst en de start van de winter markeerde. Tijdens Samhain geloofde men dat de scheidslijn tussen de wereld van de levenden en de doden dunner was, waardoor rituelen en offers gebruikelijk waren.

Door 1 november te kiezen, kon de kerk bestaande culturele tradities integreren, terwijl het een christelijke invulling kreeg: een viering van alle heiligen.

Wetenschap ontmoet traditie

Allerheiligen illustreert hoe astronomie, seizoenscycli en menselijke cultuur met elkaar verweven zijn. Het feest markeert niet alleen religieuze herdenking, maar volgt ook de natuurlijke overgang van licht naar donker, wat eeuwenlang heeft bijgedragen aan de rituele betekenis van deze periode.

Bij ESERO Belgium laten we graag zien dat wetenschap en cultuur elkaar vaak kruisen, en dat astronomische kennis kan helpen om de historische en symbolische betekenis van onze tradities beter te begrijpen.