23 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Hydratatiestation

2025-09-23T11:50:31+02:00

Lesmateriaal: Hydratatiestation

Ontdek het belang van hydratatie en herken de tekenen van uitdroging.

Aangezien ons lichaam voor 50 tot 70% uit water bestaat, is het essentieel om voldoende te drinken om ons lichaam gezond te houden. Water speelt een belangrijke rol in de topprestaties van ons lichaam doordat het voedingsstoffen levert aan onze cellen, spieren, gewrichten, hersenen, huid en nieren. Water regelt ook onze lichaamstemperatuur en helpt ons hart goed te functioneren.
Ruimtevaarders moeten hun vochthuishouding op peil houden terwijl ze in de ruimte zijn. Terwijl astronauten hun taken tijdens een verkenningsmissie uitvoeren, binnen of buiten het ruimteverkenningsvoertuig, hebben astronauten voldoende hydratatie nodig om in goede gezondheid te blijven.
In dit onderzoek zullen teams onderzoeken hoe belangrijk het is om gehydrateerd te blijven, hier op aarde en in de ruimte. Ze zullen ook leren de tekenen van uitdroging te herkennen.

✔️ Niveau: basisonderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Wetenschap en techniek

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Snelle feiten 📖

Onderwerp: Hydratatieniveaus onderzoeken door gesimuleerde urine te maken en te analyseren; hydratatie onderzoeken en een visueel web maken over
hydratatie en het menselijk lichaam; gesimuleerde urinemonsters onderzoeken om te bepalen hoe urine eruit ziet tijdens verschillende hydratatieniveaus;
en leren hoe belangrijk het voor de astronauten is om veel te drinken terwijl zij in de ruimte zijn om gehydrateerd te blijven als ze naar de aarde terugkeren.
Lestijd: 45 min x 2
Benodigde materialen: Kartonnen plaat of kaartpapier, Markeerstiften of kleurpotloden, LCD projector of overheadprojector, Permanente markeerstiften, Computer met toegang tot het internet, Halsdoeken, Vloeibaar kleurmiddel voor voedsel, Doorzichtige plastic bekers, Tandenstokers, Water, Afplakband, Oogbescherming, Meetcilinders, Systeemkaarten (indien gewenst)

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Hydratatiestation2025-09-23T11:50:31+02:00
23 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Ruimterommel

2025-09-23T11:21:19+02:00

Lesmateriaal: Ruimterommel

Net als de astronauten die soms moeten uitwijken voor ruimterommel, word jij je bewust van de vervuiling in de ruimte door toedoen van mensen en bedenk jij een oplossing voor dit groeiende probleem.

Teamleden worden zich bewust van vervuiling in de ruimte door menselijk toedoen. Jarenlang lanceren van nieuwe satellieten zonder het opruimen van niet langer bruikbare satellieten is grotendeels verantwoordelijk voor deze vervuiling. In eerste instantie wordt bewustwording gecree erd, daarna worden deelnemers gestimuleerd om zelf (creatieve) oplossingen te bedenken voor dit groeiende probleem.

✔️ Niveau: basisonderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Wetenschap en techniek, duurzaamheid, samenwerking

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Snelle feiten 📖

Onderwerp: STEM
Leeftijd: 9-12 jaar
Lestijd: 90 minuten
Locatie: klaslokaal

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Ruimterommel2025-09-23T11:21:19+02:00
23 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Smaak in de ruimte

2025-09-23T10:49:56+02:00

Lesmateriaal: Smaak in de ruimte

Ontdek de smaaksensaties op de tong en experimenteer om te zien welke zintuigen de smaak beïnvloeden.

Astronauten moeten al hun eten en drinken meenemen naar het internationale ruimtestation (ISS). Eten is een belangrijk onderdeel van het moreel van de bemanning en het enige gemeenschappelijke moment waarop zij zowel een maaltijd als een gesprek met elkaar delen. De verminderde zwaartekracht in het ISS en de beperkte ruimte hebben fysiologische en milieu-effecten op de smaak van voedsel.
In deze activiteit zullen teams de smaaksensaties op de tong onderzoeken en experimenten uitvoeren om te zien welke zintuigen de smaak beïnvloeden.

✔️ Niveau: basisonderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Wetenschap en techniek, teamwerk, communicatie, problemen oplossen

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Snelle feiten 📖

Onderwerp: Bij deze activiteit gaan de leerlingen onderzoeken en ontdekken welke variabelen invloed hebben op hun eigen smaakbeleving
Lestijd: 45 min x 1 à 2
Benodigde materialen:

Deel 1:

      • 4 schone containers, tenminste
      • 1 liter groot, gelabeld van 1 tot 4
      • Zout
      • Suiker
      • Citroensap
      • Grapefruitsap
      • Water
      • Plastic bekers
      • Per groep van 2:
        • 4 kleine wegwerpbekertjes + water om de mond te spoelen
        • 4 druppelaars
        • 1 marker
        • Werkbladen voor studenten
        • Kleine handspiegel
        • Vergrootglas

Deel 2:

      • Per klas:
        • Computer met internettoegang
        • LCD projector
      • Per groep van 2:
        • 6 gesloten containers met
          voedselartikelen
        • 3 druppelaars of spuiten plus
          3 plastic lepels
        • Water
        • Blinddoek
        • (Optioneel) Paar wegwerphandschoenen
        • Leerlingenblad en gegevensblad voor de activiteit

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Smaak in de ruimte2025-09-23T10:49:56+02:00
17 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Oplossingen voor de klimaatproblematiek

2025-10-09T15:31:43+02:00

Lesmateriaal: Oplossingen voor de klimaatproblematiek

Er wordt veel gezegd en geschreven over klimaatverandering. Iedereen lijkt een mening te hebben over ‘of’ en ‘hoe’ we klimaatverandering aanpakken. De meningen verschillen vaak tussen politieke partijen, culturele gemeenschappen en leeftijdsgroepen. Bovendien wordt er veel nonsens over geschreven en gezegd. Het is nochtans belangrijk dat we allemaal weten hoe het klimaat ervoor staat, en wat we kunnen doen om klimaatverandering tegen te houden. Het is belangrijk dat leerlingen bij het behalen van hun diploma secundair onderwijs weten welke uitdagingen ze tijdens hun privé- en werkleven moeten aangaan om een van de grootste problemen in de geschiedenis van de mensheid op te lossen.

Dit lespakket behandelt de oplossingen voor de klimaatproblematiek. Het bespreekt de uitdagingen, moeilijkheden en extra voordelen die de oplossingen met zich meebrengen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen ‘klimaatoplossingen door afname van de broeikasgasuitstoot’ en ‘klimaatoplossingen door het herstellen, ondersteunen en aanvullen van (natuurlijke) koolstofopslag’. Bovendien wordt dieper ingegaan op de hele systeemverandering die moet gebeuren om dit waar te maken, en hoe dit positief is voor de toekomst van onze maatschappij. Dit lespakket is een dynamisch lespakket dat updates krijgt wanneer nieuwe inzichten, technologieën … dit vereisen. Het kan vakoverschrijdend uitgerold worden; vooral tijdens taalvakken, godsdienst of zedenleer, en natuurwetenschapsvakken zoals biologie, chemie, fysica of aardrijkskunde.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: Burgerschap, duurzaamheid, leercompetenties, Digitale competenties, Wiskunde – natuurwetenschappen – technologie – STEM, aardwetenschappen

✔️ Partners: KlimaatLINK, U-Antwerpen

Inhoud van de bundel 📖

Praktisch – overzicht

Deel 1

  • Bijlages
  • Presentaties
  • Werkbladen

Deel 2

Deel 3

  • Presentaties
  • Werkbladen
  • Bijlages

Deel 4

  • Bijlages
  • Presentaties
  • Werkbladen

Deel 5

  • Bijlages
  • Werkbladen

Invulbladen en presentaties bij uitbreiding

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Minimumdoelen 🎯

nog niet beschikbaar

Lesmateriaal: Oplossingen voor de klimaatproblematiek2025-10-09T15:31:43+02:00
17 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Het klimaatprobleem

2025-10-09T15:28:43+02:00

Lesmateriaal: Het klimaatprobleem

In het nieuws gaat het steeds vaker over temperatuurrecords, smeltende ijskappen en gletsjers, droogte, overstromingen … Weten leerlingen welke rol klimaatverandering hierin speelt? Hoe ziet de toekomst van onze planeet er volgens wetenschappelijke modellen uit? Veel gevolgen van klimaatverandering lijken soms een ver-van-mijn-bedshow, maar is dat wel zo?

In dit lespakket leren leerlingen over de oorzaken van de klimaatverandering en de gevolgen ervan voor de planeet. Leerlingen voeren zelf experimenten uit waarin ze ontdekken wat de oorzaken van klimaatverandering zijn. Ze maken een onderscheid tussen natuurlijke en menselijke oorzaken van klimaatverandering en bekijken de gevolgen ervan, zowel globaal als regionaal.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: Burgerschap, duurzaamheid, historisch bewustzijn, ruimtelijk bewustzijn, wiskunde – natuurwetenschappen – technologie – STEM

✔️ Partners: KlimaatLINK, U-Antwerpen

Inhoud van de bundel 📖

Praktisch

Deel 1

  • Presentaties
  • Bijlagen

Deel 2

  • Presentaties
  • Werkbladen voor leerling
  • Bijlagen

Deel 3

  • Experimenten

Deel 4

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Minimumdoelen 🎯

nog niet beschikbaar

Lesmateriaal: Het klimaatprobleem2025-10-09T15:28:43+02:00
16 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Energie van een astronaut

2025-09-16T16:49:04+02:00

Lesmateriaal: Energie van een astronaut

Onderzoek gezonde voedingskeuzes en caloriebehoeften voor leven op aarde versus leven in de ruimte.

Het leven en werk in een omgeving van verminderde zwaartekracht verandert de voedingsbehoeften van astronauten. Door de specifieke voedingsbehoeften van astronauten op het ISS te bestuderen kunnen voedingswetenschappers erachter komen wat er nodig is voor goede voeding tijdens langdurige ruimteverkenningen. Vanwege botverlies dat wordt veroorzaakt door de microzwaartekracht tijdens ruimtevluchten moet bijvoorbeeld tijdens lange missies extra vitamine D worden ingenomen. Voedingswetenschappers en voedingsdeskundigen moeten menu’s plannen die de lichamen van astronauten tijdens lange missies gevoed en gezond houden voor het werk in de ruimte. Astronauten helpen zelf bij het plannen van hun menu’s door op aarde in panels voedsel te proeven voordat ze op missie naar het ISS gaan. Dit helpt de voedingswetenschappers en voedingsdeskundigen doordat ze kunnen letten op de voorkeuren van astronauten als ze hun evenwichtige menu plannen.

✔️ Niveau: basisonderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Wetenschap en techniek

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Snelle feiten 📖

Onderwerp: Relatie tussen organismen en tussen organismen en omgevingsfactoren in een biotoop, Energiebronnen en voedingsstoffen; Systematische en methodische benadering van wetenschappelijke en technologische problemen, Onderzoekende houding
Lestijd: 45 min x 3
Benodigde materialen: labels met voedingsinformatie voor wit-, mais- en volkorenbrood; computer met internet; schildersplakband;  gekleurde stroken papier;  voedsel of voedselverpakkingen uit de zes voedselgroepen; LCD-projector of overheadprojector;  een leeg vel papier

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Energie van een astronaut2025-09-16T16:49:04+02:00
16 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal: Levende botten, sterke botten

2025-09-16T16:34:18+02:00

Lesmateriaal: Levende botten, sterke botten

Hoe kan ik een botmodel maken dat sterk is en gewicht kan houden?

Astronauten hebben sterke botten nodig zodat ze de lichamelijke uitdagingen aan kunnen die hun lichamen in de ruimte ondervinden. Hoe langer astronauten in de ruimte zijn, hoe zwakker hun botten worden, door een gebrek aan ladende krachten (de zwaartekracht die aan het lichaam trekt). De botten onder het middel worden het meest beïnvloed door omgevingen met verminderde zwaartekracht, en de botten in deze gebieden lopen de meeste kans op botverlies tijdens ruimtevluchten. Het is voor astronauten belangrijk om voor, tijdens en na hun ruimtevlucht te trainen om hun hele leven sterke botten te houden. Een dieet met calcium en vitamine D helpt astronauten ook om sterke botten te houden.

✔️ Niveau: basisonderwijs

✔️ Vakken/eindtermen: Wetenschap en techniek

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Snelle feiten 📖

Onderwerp: Menselijk lichaam, Fysieke functies van de mens; Systematische en methodische benadering van wetenschappelijke en technologische problemen, Ontwerpend leren
Lestijd: 45 min x 2
Benodigde materialen: duimstok; weegschaal; stapelbare gramgewichten; kleine hersluitbare plastic zakjes; gekookte, schone, droge kippenbotten; linialen met centimeters; steekkaarten; doorzichtig cellofaanplakband; kartonnen vierkantjes; boeken of stapels papier; aquariumgrind; rode pennen; vergrootglazen

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal: Levende botten, sterke botten2025-09-16T16:34:18+02:00
16 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal secundair: Urban Hotspots

2025-09-16T14:15:02+02:00

Lesmateriaal: Urban Hotspots

In deze reeks activiteiten zullen de leerlingen leren hoe de gebouwde omgeving het stedelijk hitte-eilandeffect beïnvloed en hoe aardobservatie kan worden gebruikt om dit effect te monitoren en pogingen om het te verminderen te ondersteunen.
In de eerste activiteit verkennen de leerlingen visuele temperatuurgegevens van een stad; en gebruiken die om enkele oorzaken van stedelijke hitte-eilanden te
identificeren.
De tweede activiteit introduceert de principes achter het meten van de temperatuur van het landoppervlak; en past dit toe op het berekenen van het effect van het gebruik van verschillende materialen in steden.
In de laatste activiteit gebruiken de leerlingen de Climate from Space webapplicatie en gedownloade gegevens om temperaturen en trends in een stedelijke en omgeving te vergelijken met die in een landelijke omgeving.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: Natuurwetenschappen, digitale competenties, ruimtelijk bewustzijn, wiskunde, STEM

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Urban (stedelijke hotspots: Overzicht
Samenvatting van de activiteiten
Webapplicatie ‘Climate from space’
Opwarming van steden: achtergrondinformatie

Oefening 1: Urban (stedelijke) hotspots
Oefening 2: Straling en temperatuur
Oefening 3: Stad en land

Werkblad 1: Urban (stedelijke) hotspots
Werkblad 2: Straling en temperatuur
Werkblad 3: Stad en land

Informatieblad 1: Stedelijke hotspots
Informatieblad 2: Straling en temperatuur

Links

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal secundair: Urban Hotspots2025-09-16T14:15:02+02:00
16 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal secundair: Planetaire warmtepompen

2025-09-16T13:57:57+02:00

Lesmateriaal: Planetaire warmtepompen

Door het volgen van deze reeks activiteiten leren de leerlingen hoe de oceaancirculatie het klimaat beïnvloedt.
In de inleidende activiteit voeren zij berekeningen uit om te vergelijken wat het relatieve effect van de opwarming van de aarde is op de atmosfeer en de oceanen.
Door middel van een praktische activiteit, waarbij gebruik wordt gemaakt van gemakkelijk verkrijgbare apparatuur, onderzoeken de leerlingen hoe water met verschillende temperaturen lagen kunnen vormen in de oceaan. Met deze informatie kunnen ze vervolgens onderzoeken wat het effect van veranderingen in het
zoutgehalte zal zijn op de stratificatie.
In de laatste activiteit gebruiken de leerlingen de webtoepassing Climate from Space om meer te weten te komen over de Golfstroom.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: Natuurwetenschappen, digitale competenties, ruimtelijk bewustzijn, wiskunde, STEM

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud van de bundel 📖

Planetaire warmtepompen: Overzicht
Samenvatting van de activiteiten
Klimaat vanuit de ruimte
Oceanen en klimaat: achtergrondinformatie

Oefening 1: Planetaire warmtepompen
Oefening 2: Stijgend en dalend water
Oefening 3: De golfstroom

Werkblad 1: Planetaire warmtepompen
Werkblad 2: Stijgend en dalend water
Werkblad 3: De golfstroom

Informatieblad 1: Planetaire warmtepompen
Informatieblad 2: Temperatuur en diepte van de oceaan

Links

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal secundair: Planetaire warmtepompen2025-09-16T13:57:57+02:00
16 sep 2025 sep 2025

Lesmateriaal Climate Detectives: Hoe onderzoeksvraag opstellen

2025-09-16T14:15:56+02:00

Lesmateriaal: Hoe onderzoeksvraag opstellen

Tijdens het project Climate Detectives doorlopen leerlingen drie fasen. In de eerste fase formuleren ze een onderzoeksvraag: haalbaar binnen de beschikbare tijd, passend bij hun niveau en gebaseerd op beschikbare data.

Om dit proces te ondersteunen, is er een handige placemat ontwikkeld. Met behulp van gerichte vragen helpt deze leerlingen om hun ideeën te ordenen en samen tot een sterke onderzoeksvraag te komen. Zo wordt het formuleren van de juiste vraag overzichtelijk, uitdagend én inspirerend.

Met dit hulpmiddel begeleidt u uw leerlingen effectief in hun eerste stappen als jonge onderzoekers en legt u een stevige basis voor de volgende fasen van het project.

✔️ Niveau: Secundair onderwijs

✔️ Vakken: STEM

✔️ Partners: ESERO Belgium, ESA Education

Inhoud 📖

Placemat met gerichte vragen voor het bekomen van een ultieme onderzoeksvraag.

Downloads – Lesmateriaal 👩‍🏫

Lesmateriaal Climate Detectives: Hoe onderzoeksvraag opstellen2025-09-16T14:15:56+02:00
Go to Top